Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

“optimal tafovut
 
tamoyili” 
ilgari suriladi. Xandning bu fikrlari tanqid qilingan
bo’lib u yetarli darajada uzviy emaslikka va tugallanmaganda ayblanadi. 
Chunki Xand ilgari surgan tafovutga nisbatan ehtiyoj nafaqat aniqlangan tafovutni 
yo’qotish motivatsiyasi balki yangi tafovutni izlash motivatsiyasini ham keltirib
chiqaradi.
De Charms ilk motivatsiyasini o’z samaradorligini his qilishda o’zini atrof-
muhitdagi o’zgarishlarning manbai sifati sezishda ko’radi. Bunday harakatlarning 
sababchisi o’zi bo’lishga intilish alohida motivni emas, boshqa ko’plab
boshqaruv motivlarini paydo qilishi mumkin. De Charms quyidagicha soddaroq 
259
David G. Mayers Psychology, © 2010 by Worth Publishers. 455-b. 
3.
 
Mehnat psiхologiyasida 
motivlar va faoliyat 
diagnostikasi. 

---

380 
qilib tushuntiradi. Insonga atrofdagilarning talablari va’da qilingan
mukofotlar va mumkin bo’lgan ja’zolar tashqi bosimlar kuchli ta’sir ko’rsatadi
va ular o’z-o’zini tasdiqlash darajasini boshqalarga tobe bo’lish darajasigacha
tushirib yuboradi. Natijada inson bunga qarshilik ko’rsatishga intiladi va borgan
sari o’z faoliyatiga ishonib, voqea-xodisalarning xo’jayni sifatida o’zini his
qiladi. U o’z faoliyatidan qoniqadi va shu darajada motivatsiyasi oshadi. Agar
aksincha bo’lsa, atrofdagi voqea-xodisalarga tobelik qiladi. O’z faoliyatini
ma’nosiz va majburiy motivlashgan deb his qiladi. Bu yo’nalishda eksperimental
tadqiqot tashabbuskori Lipper 1974-yil va Desey 1975-yil De Charmsning
konsepsiyasini rivojlantirdilar.
260
 
Desey 1975-yili interensiv motivatsiyaning xarakteristikasini ma’lum
emotsional holat bo’lgan faollikdan shodlanish tuyg’usida ko’radi. U jarrohlardan, 
shaxmatchilardan, raqqoaslardan va alpinistlardan ish jarayonida va dam 
olishda his-tuyg’u va faoliyatlarni tariflashni so’raydi. So’rov jarayonida qo’lga 
kiritilgan markaziy tushuncha oqim deb nomlanadi. Oqim deganda odam o’zi
amalga oshirayotgan ishga to’liq singib ketishi natijasida dunyoga keladigan 
faollikning shodlik tuyg’usidir. Olimning fikricha bu tuyg’u interensiv 
motivatsiyaning bir ko’rinishidir.
261
 
Subyekt yuqoridagi kechinmalarni va ular o’rtasidagi aloqalarni aniqlashi
lozim, demak bu yerda ilk bora vosita (xatti-harakat) va uning (harakat maqsadi) 
o’rtasidagi aloqa masalasi ko’tarilyapti. X.Xekxauzning fikricha agar xatti-
harakatlar bilan ularning o’rtasida aloqa mavjud bo’lsa, interensiv motivlashgan 
harakatlar haqida gapirsa bo’ladi.
Mehnat jarayonida maxsus motivatsiya diagnostikasi o’tkaziladi. Mehnat
faoliyatini yuzaga keltiruvchi motivatsiyani aniqlash uchun quyidagi narsalarga
e’tibor berish kerak.
diagnostika o’tkaziladigan asos bo’lmish, mehnat motivatsiyasi
ko’rsatkichlarini belgilash;
uch toifadagi diagnostika uslublarini tanlash - bevosita, loyihaviy, 
bilvosita;
har bir uslubning ajratilgan ko’rsatgichlarga bo’lgan diagnostikaviy
imkoniyatlarni aniqlash;
mazkur metodika natijalarini ishlab chiqish chog’ida nazariy
metodologik asoslarga tayanish;
metodika matnlarning sinaluvchi intellektiga mosligi;
shaxs xususiyatlarini hisobga olish;
diagnostika uchun qulay sharoit yaratish.
Faoliyat muvaffaqiyatini pragnozlash psixologik ko’rsatkichlar asosida olib 
boriladi. U faoliyatda o’rgatish jarayonini optimallashtirish uchun, oquv guruhlarini 
tuzishda individual yondashishni tashkil etishda va boshqa hollarda muhim.
Ko’pincha faoliyat muvaffaqiyatini prognozlash insonning u yoki bu 
faoliyatga to’g’ri kelishi kasbiy tanlov o’tkazishni yo’lga qo’yish uchun to’g’ri 
260
David G. Mayers Psychology, © 2010 by Worth Publishers. 521-b. 
261
David G. Mayers Psychology, © 2010 by Worth Publishers. 526-b. 

---

381 
keladi. Insonning mehnatga jismoniy va psixik layoqatliligi va yaroqliligini