М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

1-жадвал
Ўзбекистон Республикасида Давлат бюджетининг бажарилиш даражаси
(ЯИМга нисбатан %да) 
Кўрсатичлар 2000 2010 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 
Дефицит (-) 
Профицит (+) 
-1,0 
-1,0 
-0,8 
-0,4 
-0,4 
0.1 
0.1 
0.1 
0.1 
Манба: Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги 
 
Таянч сўз ва иборалар 
Марказий ҳукумат. Касса тамойили. Давлат молиястатистикаси 
маълумотлари. 
Тушумлар. 
Ялпи 
соф 
тушумлар. 
Трансфертлар. 
Давлатбошқарув сектори тушунчаси.Давлат органлари операциялари 
ҳажмининг 
миқдорийўзгариши. 
Давлат 
органлари 
операцияларини 
тавсифлаш. Даромадлар ва харажатлартаҳлили. Давлат жамғармалари ва 
инвестициялари тушунчалари. Бюджет дисбалансиниўлчаш. Бюджет 
дефицитини молиялашнинг муқобил усуллари. Макроиқтисодий оқибатлар. 
Солиқ тушумлари таҳлили. Турли йиғимлар. Солиқ базаси. Ялпи ва соф 
тушумлар. Консолидация. Жорий ҳисоб ва капитал. Молиявий активлар ва 
пассивлар. Ноаниқтушумлар. Давлат харажатлари ва кредитларининг 
прогнозлари. Молиялаштириш. Давлатбюджети тармоғида макроиқтисодий 
таҳлили. 
Хулосалар 
 
Фискал сиѐсат (бюджет-солиқ сиѐсати) мақсади иқтисодий ўсиш, 
баҳоларнинг барқарор даражаси, тўлиқ бандлик ва тўлов баланси 
барқарорлигини таъминлашдан иборат. Бу мақсадларга эришиш учун давлат 
харажатлари ва солиқлар билан манипуляция қилинади.
 
Фискал сиѐсатл чекловчи ѐки рағбатлантирувчи турларга бўлинади. 
Рағбатлантирувчи фискал сиѐсат иқтисодиѐтнинг пасайиш даврида олиб 
борилса, чекловчи фискал сиѐсат иқтисодиѐтда ҳаддан зиѐд талаб туфайли 
инфляция пайдо бўлган шароитда олиб борилади. 
Фискал сиѐсат тадбирлари қисқа ва узоқ муддатда мультипликатор 
самараси таъсири остида бўлади. 
Давлат харажатлари мультипликатори истеъмолга чегараланган 
мойиллик даражаси билан тўғри боғлиқликка, чегаравий солиқ ставкаси 
ҳамда истеъмолга чегараланган мойиллик даражаси билан тескари 
боғлиқликка эга.

---

140 
Давлат харажатлари ва солиқлар миқдорини бир ьхил миқдорга 
оширилиши дараомадлар ҳажмини ҳам шунча миқдорга оширилишига олиб 
келади. Бу ҳолат баланслашган бюджет мультипликатори билан изоҳланади.
Иқтисодий пасайиш пайтида бюджетнинг даврий тақчиллиги, дискрет 
фискал сиѐсат натижасида эса таркибий тақчиллиги юзага келади. Бюджет 
тақчиллигини молиялаштиришнинг мақбул йўли давлат қимматли 
қоғозларни чиқариш ва уларни сотиш ҳисобига қарз олишдир. 
Республикамизда ўтказилаѐтган бюджет-солиқ сиѐсати иқтисодиѐтга 
солиқ юкини камайтириш, солиқларнинг рағбатлантирувчи ролини
кучайтириш, барқарор иқтисодий ўсишга шарт-шароит яратиш, ялпи 
талабни ошириш каби мақсадларга қаратилган.