Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик

ди ва яш аш шароитига мосланишларни такомиллаштиради.
М а зкур популяциянинг шу турнинг ўэидаги бош ка популяциялардан 
ф арқи кучайиб, мустаҳкамланиб боради.
М уҳи т шароити бир кадар доимий бўлса, шу шароитда нисбатан кўп- 
дан бери яшаб келаётган популяциялар бир неча миллион йиллар давоми- 
да деярли ўзгармай колаверади (масалан, чўтка канотли балиқлар, суд- 
ралиб юрувчи гаттерия). М азкур шароитда нормадагидан кучли ф арк ки 
ладиган белгиси бор барча индивидлар яшаш учун кураш да танланиш йўли 
билан сиқиб чикарнлган. Бўрон вактида нобуд бўлган чум чукларни текши 
ришда (А нглия, 1899) уларнинг кўпчилик кисми калта канотли ёки уэун 
канотли бўлганлиги аникланди, ўртача канотли индивидларнинг деярли 
ҳаммаси омон колган.
М у ҳ и т шароити ўзгарганда ушбу янги шароитда фойдали мутациялари 
бор индивидларгина устунлик килади. Бундай индивидлар авлоддан-ав- 
лодга сари яхш ирок яшаб колади, кўпаяди, бош кал арикинг ҳаммаси эса 
танланиш туфайли сиқиб чикарилади. Бу нарса белгиларнинг янги норма 
си карор топиш ига сабаб бўлади. О кеандаги теэ-тез кучли шамол бўлиб 
турадиган майда оролларда Д арвин асосан канотсиз ва уэун канотли ҳа- 
шаротларни топган Бундай оролларда шамолга чидамли узун канотли ҳа- 
шаротлар ёки ёрик-тиркиш ларга кириб олиб, ҳавога ҳеч кўтарилмайдиган 
ҳашаротлар сакланиб колиб, кўпайиш и мумкин бўлган. Қанотлари ўртача 
ривожланган индивидларни эса шамол океанга учириб кетган ва улар но- 
буд бўлган.
Ҳар томондан шамол эсиб турадиган Вознесения оролида бирорта ҳам 
дарахт топилмаган. Қергелен оролида ҳам худди шундай бўлиб чикди, бу
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

28
Э в о л ю ц и о н
Т й ъ л и м о т
ердаги ўсимликларнинг деярлч ҳаммаси ер бағирлаб усади, энг баланди- 
нинг бўйи эўрға I метрга етади. К ўп ўсимликлар қалин чим «ёстиқ* ҳосил 
килади. Баланд бўйли ёки илдизи заиф ўсимликлар бу ерда яшаш учун ку 
раш процессида кўп асрли танланиш туфайли йўколиб кетган.
Табиий танланиш нинг ижодий роли. Одямга м утлақо сеэилмайдиган 
хусусиятлари бўлган индивидлар табиий такланиш га учрайди. Табиий тан- 
ланиш унча мухим бўлмаган, лекин яп'аш учун кураш да фойдали бўлган 
ҳар кандай ирсий ўзгариш ни ўз ичига олиши мумкин. Д ем ак, табиий тан 
ланиш популяция ва тур учун умугАий фойдали бўлган ирсий ўэгаришлар 
сакланиб, тўпланиб боришига таъсир кўрсатади ва бунда муҳитга бош ка 
лардан кўра яхш ирок мослашган ҳамда насл колдирадиган янги индивид- 
лар пайдо бўлади. Бундай индивидлар яшаш учун кураш да ка м р о к нобуд 
бўлади.
Табиий танланиш секинлик билан таъсир кўрсатади ва иккала жиис 
даги ҳар қандай ёшдаги индивидларга таркалади.
Табиий танланиш табиатда ижодий роль ўйиайди: маълум йўналишда 
бўлмаган ирсий ўзгариш лардан мазкур яшаш шароитида кў п р о к такомил- 
лаш ган янгИ индивидлар гуруҳлари ҳосил бўлиш ига олиб келадиган хилла- 
ригина танланиб боради.