Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик

V II I б о б
ч
Генетика асослари
53. Ирсиятни ўрганиш нинг ги б р и д о л о ги к м етоди.
М ендел нинг биринчи қо нуни
Генетика — организмларнинг ирсияти ва ўзгарувчанлиги тўғрисидаги 
фан. Генетиканинг та р а кки й этгани XX аср биологиясининг характерли бел- 
гисидир. Генетика, Д арвин ҳам аниклаб берганидек, органик дунё эволю- 
цияси ҳамда маданий ўсимликларнинг янги навлари билан уй ҳайвонла- 
рининг янги зотларини яратиш бобидаги инсон фаолияти асосида ётадиган 
ирсият ва ўзгарувчанлик конунларини ўрганади.
ГИрсиятга Дарвин кандай таъриф берганини эслаб кўринг. И рсият — бу 
организмнинг уз белгилари ва ривож ланиш хусусиятларини келгуси авлод- 
ларга ўтка зиб туриш хоссасидир.^И рсият туфанли тур доирасидаги ҳамма 
индивидлар ўхш аш бўлади. Ирсият хайвонлар, ўсимликлар ва микроорга- 
низмларга тур, зот, навнинг характерли белгиларини авлоддан авлодга сак- 
лаб бориш учун имкон беради
Белгиларнинг наслдан наслга ўтиб бориши кўпайиш оркали юзага чи- 
кади. Ж инсий кўпайиш да янги авлодлар уруғланиш натижасида бунёдга 
келади. И рсиятнинг моддий асослари жинсий ҳужайраларга жо бўлгаи. 
Ж инссиз ва вегететив кўпайишда янги авлод ё бир хужайрали споралардан 
ёки кўп ҳужайрали туэилмалардан ривожланиб чикади. Кўпайиш нинг бу 
шаклларида ҳам авлодлар ўртасидаги боғланиш ирсиятнинг моддий асос- 
ларини ўэига ж о килган хужайралар оркали юэага чикади.
. 
Ўзгарувчанликка Дарвин кандай таъриф берганини эслаб кўринг. Ўз- 
гарувчанлик — организмларнинг индивидуал ривожланиш процессида янги 
белгиларни касб этиш хоссасийдр.ДЎэгарувчанлик туфайли тур доирасида- 
ги индивидлар бир-биридан ф арк қиладиган бўлади.
Д ем ак.П ф сият билан ўэгарувчанлик организмнинг бир-бирига карама- 
карш и, аммо бир-бири билан боғланган хоссаларидир. Ирсият туфайли тур- 
нинг бир хиллиги сакланиб борса, ўзгарувчаилик турни, аксинча, ҳар хил 
килиб кўяди.^
Бир тур индивидлари ўртасидаги тафовутлар организм ирсиятининг 
моддий асослари ўэгариш ига б о ғл и к бўлиши мумкин. Ўзгарувчанлик таш- 
ки шароитлар билан ҳам белгиланади. Зот хоссаларининг юэага чикиши 
ларвариш ва бокиш шароитига кўп даражада б о ғл и к бўлиши ҳаммага маъ 
лум.____
П Ш р а с м д а к о к и ў т устида ўтказилган тажриба натижаси кўрсатилган. 
К о қ и у т илдиэи тенг иккига бўлинди. Унинг биринчи ярми сернам шароит- 
даги текис ерга ўтказилди Ундан барглари йирик, гул бандлари уэун ўсим-
П о м и д о р ж р о м о с о м л с и ф р а гм в и т и н и и ғ г в и е т и к к а р т в с и (ҳ а р ф л а р б и л а н г е н л а р и и н г и о м и , ра - 
ҳ а м л а р б и л а н у л а р н н н г ж о й л а ш га н ў р н и б е л ги л а н га н ).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

196
Г е н е т и к а аса сл ари
Т в и и с г и и л л
ў с г л и и
}
» *
Т о ғ л р д я ў с г в н и
т
101. Бнр илднэдан етиш лирнлган цвииўт ўэгаруачанлигн.
л и к ўсиб чикли. И лдизнинг иккинчи ярмини т о кк а ўтказилди. Ундан барг- 
лари майда, гул бандлари калта бўлган кичкина ўсимлик ўсиб чиқди. Ле- 
кин иккаласининг ирсияти бир хил эди.
О рганизмнинг ўз ота-онасидан оладиган генларининг мажмуаси унинг