Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик

4. Ирсият ва ўзгарувчанлик
Ирсият Еарча организмларнинг тузилиш ва ф ункциялари хусусиятлари 
ни сақлаб. уларни авлоддан-авлодга (наслдан-наслга) утказиш дан иборат 
умумий хоссаси ирсият деб аталади.
О рганизмлзрда ота онанинг авлод билан боғланиш и асосан кўпайиш
оркали амалга ошади. Авлод ҳар доим ота-она ва аждодларга ўхш аш бў 
лади, лекин уларнинг ани к нусхаси бўлмайди
Ҳ акалак (ж е л уд )д а н эман (дуб) ўсиб чикиш ини, к а к к у тухумидан унинг 
ж ў ж а л а р и очиб чикиш ини ҳамма билади М уайян нав маданий ўсимликлар
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

И р с и я т ва у э г л р у в ч а и л и к
17
уруғидан худди шу навга мансуб ўсимдиклар ўсиб чикади. Хонаки хайвон- 
лар насли ҳам ўз зотининг хусусиятларини саклаб колади.
Х ўш , насл нима учун ота-онасига ўхшаш бўлади? Дарвин даврида ир 
сият сабаблари кам ўрганилган эди. И рсиятнинг моддий асосини хромо- 
сомаларда жойлаш ган генлар ташкил этиши ҳозир маълум Ген Д Н К деб 
номланган органик модда молекуласининг бнр кисмн бўлиб, организмнинг 
белгилари унинг таъсирида шаклланади, бу билан сиз X V III бобда тани 
шасиэ. Ҳар хил турдаги органиэмларнинг хужайраларида бир нечтадан 
тортиб, бир неча ўнлаб хромосомалар ва бир неча юз минглаб генлар бў- 
лади.
Генларнн ўзнга ж о килган хромосомалар жинсий ҳужайраларда ҳам, 
тана ҳужайраларида ҳам бўлади. Ж инсий кўпайиш да эркак ва урғочи жин- 
сий ҳужайралари бир-бирига кўш илади. Эмбрион хужайраларида эркак 
ва урғочи жинсий ҳуж айраларининг хромосомаси бирлашади, шунга кўра, 
эмбрион ҳам она, ҳам ота органиэм генлари таъсирида шаклланади. Бир 
хил белгиларнинг ривожланиш ига она организми генлари кў п р о к таъсир 
этса, бош каларига ота организми генлари кў п р о к таъсир этади, учинчи хил 
белгиларга она ва ота генлари баравар таъсир кўрсатади. Ш унинг учун 
хам насл баъзи белгилари билан она организмига, бош калари билан ота 
организмига ўхшаш бўлади, учинчи хил белгилари жиҳатидан эса ота ва 
она белгиларини ўзида мужассамлаш тирган, яъни оралик характерда бў- 
лади.
Ўзгарувчанлик. Организмларнинг янги белгилар — тур доирасидаги ин-