O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

Hid sezuv a’zosi
Hid sezuv a’zosi 
(organum olfactorium) 
burun bo‘shlig‘ining 
yuqori qismida yuqori burun chig‘anog‘i va burun to‘sig‘ining o‘rta 
qismi shilliq qavatining hid sezuv qismida 
(pars olfactoria tunicae
mucosae nasi) 
joylashgan alohida sezuvchi hujayralardan iborat. 
Bu sohaning yuzasi 480 mm
2
bo‘lib, hidlov hujayralarining soni 
160 millionga yaqin, ular hidlov va qo‘llab turuvchi hujayralarga 
bo‘linadi. Hidlov hujayralari ko‘p sonli kiprikchalar bilan qoplangan 
bo‘lib, ular uni havo bilan uchrashadigan yuzasini ko‘paytirib 
turadi va umumiy yuzasi 5-7 m
2
ga yetadi. Bu hujayralarining
408

---

markaziy o‘siqlari 15-20 hid biluv nervini 
(nervus olfactorius)
hosil qiladi. Hid biluv nervi g‘alvirsimon suyakning g‘alvirsimon 
plastinkasidan o‘tib, kalla ichiga kiradi va hidlov so‘g‘onida tugaydi. 
Hidlov so‘g‘onida joylashgan II neyron o‘siqlari hidlov yo‘lini 
hosil qilib, hidlov uchburchagi va oldingi ilma-teshik moddada 
tugaydi. Bu yerdan uchinchi neyron hid sezish markaziga 
(gyrus
parahyppocampalis va uncus) 
boradi.
Odamda hid sezuv a’zosi homila hayotining 4-haftasida juft hid 
sezish chuqurchasini qoplagan ektodermadan juft kengayma shaklida 
paydo bo‘ladi. Boshning taraqqiyoti bilan birga, hid sezish chuqurcha- 
si chuqurlashib, burun bo‘shlig‘ini hosil qilishda ishtirok etadi. Hid 
sezuv a’zosi kurtagi burun bo‘shlig‘i shilliq pardasiga o‘sib kiradi.
Ta’m sezuv a’zosi
Ta’m sezuv a’zosi 
(organum gustatorium) 
til so‘rg‘ichlarida, 
tanglay, tomoq va hiqildoq usti tog‘ayi shilliq pardalarida joylashgan 
2000 ga yaqin ta’m bilish piyozchalaridan iborat. Ta’m bilish 
piyozchalari tamovsimon so‘rg‘ichlarda homila hayotining uchinchi 
oyida paydo bo‘la boshlaydi. Ular takomillashmagan epiteliydan 
unga til-yutqun nervi tolalari o‘sib kirishi ta’sirida rivojlanadi. 
Dastlab piyozchalar juda ko‘p bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq 
zambrug‘simon so‘rg‘ichida juda ko‘p piyozchalar bo‘lib, keyin 
yo‘qolib ketadi. Katta odamlarda ta’m bilish piyozchalarining 
ko‘p qismi tamovsimon, varaqsimon so‘rg‘ichlarda, kam qismi 
zamburg‘simon so‘rg‘ichlarda joylashgan. Ta’m bilish piyozchalari 
shilliq parda yuzasiga teshikchalar bilan ochiladi, ulardan ta’m bilish 
hujayralarining o‘siqlari chiqib turadi. Tilning oldingi 2/3 qismidan 
ta’m bilish yuz nervining nog‘ora tori tolalari, orqa 1/3 qismi 
tanglay va tomoq shilliq pardasidan esa til-halqum nervi tolalari, 
hiqildoq usti tog‘ayi shilliq pardasidan adashgan nerv tolalari qabul 
qilib oladi. Ulaming markaziy tolalari shu nervlaming sezuvchi 
o ‘zaklarida tugaydi. Bu o‘zaklar hujayralari aksonlari ko‘ruv 
bo‘rtig‘iga yo‘naladi. Bu soha hujayralaridan boshlangan uchinchi 
neyron paragippokompal pushtaning ilmoq sohasidagi po‘stloq 
markaziga boradi.