O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

II Tashqi ta’sirotlarni qabul qiluvchi analizatorlarning
postloqdagi markazlari.
l.Sezgi analizatorining markazi markaz orqasidagi pushtada 
joylashadi. Odam tanasi qismlari xuddi harakat markazidagidek 
boshi pastda, oyog‘i yuqorida joylashgan. Bu sohada odamning 
og‘iz va qo‘l retseptorlari yaxshi taraqqiy etgani uchun p o ‘stloqning 
ularga tegishli qismlari katta bo‘ladi.
2.0 ‘ng va chap ustki tepa b o ‘lakchasida teri sezgisining bir 
turi, buyumlami yopiq ko‘z bilan paypaslab bilish -
stereognoziya
markazi joylashgan. Bu markaz jarohatlanganda umumiy sezgi 
yo‘qolmagani holda yopiq ko‘z bilan buyumlami paypaslab bilish 
xususiyati yo ‘qoladi (astereognoziya).
3.Eshituv analizatorining o ‘zagi ustki chakka pushtasi o ‘rtasida 
joylashgan. Bu sohaning ikkala yarim pallada buzilishi butunlay 
karlikka olib keladi.
4.Ko‘ruv analizatorining o ‘zagi ensa bo‘lagining medial 
yuzasidagi pix egati sohasida joylashgan. Bitta markazda bir 
ko‘zning lateral yarmi va ikkinchi ko‘zning medial yarmini to‘r 
pardasi proyeksiyasi b o ‘ladi. Shuning uchun butunlay ko‘r bo‘lib 
qolganda ko‘m v analizatori ikki tomonda shikastlangan bo‘ladi.
267

---

Ko‘ruv markazidan sal yuqoriroqda (17 va 18 sohalarda) ko‘rgan 
narsani eslab qolish sohasi joylashgan b o ‘lib, u jarohatlanganda 
odamning ko‘rgan narsani eslab qolish xususiyati y o ‘qoladi.
Pona pushtasidagi 19 - sohada yangi sharoitga moslashish sohasi 
joylashgan. Bu soha shikastlanganida odamning 
bu xususiyati 
yo‘qoladi.
5.Hid sezuv analizatorining o ‘zagi chakka boiag in in g pastki 
yuzasidagi ilmoq, qisman dengiz oti pushtasi sohasida joylashgan.
6-Ta’m sezuv analizatorining o ‘zagi hid sezuv va ta ’m bilish 
sezgilari bir-biri bilan uzviy b o g iiq b o ig a n i uchun hidlov markaziga 
yaqin joylashgan. Ammo markaz orqa pushtasining pastki qismlari 
jarohatlanganda ham odamning ta ’m sezuv faoliyati buziladi. 
Yuqorida aytib o‘tilgan po‘stloq markazlari miya po ‘stlog‘ining 
m a’lum bir sohalarida joylashgan b o iib , ularga ta ’sirotlar tashqi 
va ichki muhitdan keladi. Bu ta’sirotlar turli xil sezgi va sezgilar 
to ‘plami sifatida qabul qilinadi va ulami I.P. Pavlov birinchi signal 
tizimi deb ataydi. Bu tizim hayvonlarda ham b o iad i.
Bundan tashqari, odam so‘zlash, fikrlash xususiyatiga ega 
boiganidan keyin, unda 
ikkinchi signal tizimi paydo boiadi. 
Ontogenezda odamda a w a l birinchi signal tizimi markazlari, so‘ngra 
ikkinchi signal tizimi markazlari paydo b o iad i. Ikkinchi signal 
tizimi markazlarining taraqqiyoti va takomillashuvi tashqi muhitga, 
turmush sharoitiga b o g iiq . Ikkinchi signal tizimi paydo boiishi 
uchun bola boshqa odamlar bilan aloqada b o iish i, so‘zlashni va 
yozishni o ‘rganishi kerak. So‘zlash jarayoni murakkab b o iib , uni 
bajarishda butun po‘stloqning markazlari qatnashadi, ammo m a’lum 
bir sohalar asosiy b o iad i. Bu sohalar so‘z analizatorlarining o ‘zaklari 
hisoblanadi.