M avzu: Politrixum doshlar va Sfagnum doshlar oilasi

Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar
1. Kakku zig'irining tashqi tuzilishini lupa yordamida 
o'rganing. Poyada barglarni joylanishini, shaklini va 
rizoidlarni chizib oling.
2. Jinsiy ko'payish organlari-anteridiy, arxegoniy va 
parafizalarni lupa yordamida o'rganib, ularni tuzilishini 
chizib oling.
3. Yetilgan sporogoniy bilan tanishing, uning tashkil 
etgan-apafiza, 
ko'sakcha 
bo'shlig'i, 
qopqoqcha 
va 
qalpoqchalarni bir-biridan farqlang.
4. Ko'sakchadan qopqoqchani ajrating, epifragma va 
peristomalarga e'tibor bering. Ishni davom ettirib ko‘- 
sakcha bo‘shlig‘ini uzunasiga kesing, unda joylashgan 
ustuncha va sporangiylarni holatini mikroskop ostida 
o‘rganib, ularni rasmini chizib oling.
5. Preparat va tablitsalardan foydalanib, sporani o‘si- 
shida protonema va kurtakchalam i hosil bo‘lishini 
chizib oling.
Nazorat savollari
1. 
Kakku zig'iri 
o'simligining anatomo-morfologik 
tuzilishida qanday o‘ziga xoslik mavjud?
2. 
Anterediy va arxegoniylar poyani qaysi qismida 
hosil b olad i va ular qanday tuzilgan?
3. 
Sporogon (ko'sakcha) qanday hosil bo'ladi va uning 
tuzilishida o‘ziga xoslik nimalardan iborat?
14

---

Oq sfagnum yo 'sin i
• Sfagnumlcabilar ajdodehasi - Sphagnidae
• Sfagnumnamolar qabilasi - Sphagnales
• Sfagnumdoshlar oilasi - Sphagnaceae 
Vakillari:
1. Sphagnum acutifolium
2. Sphagnum balticum
Nazariy tushuncha: Sfagnumkabilar ajdodehasi 300 
turdan iborat bo'lib, ulardan biri - oq sfagnum 
yo'sinining (3-rasm) tuzilishi o'rganib chiqiladi.
Bu o'simliklar qalin chim hosil qilib o'sadi. Ularning 
tanasi uzun, nozik shoxiangan va mayda barglar bilan 
qoplangan. Poyasi kalta va uzun shoxchalarga ega. 
Kalta shoxchalar poyaning uchida g‘uj bo'lib, boshoq- 
cha shaklida joylashadi. Uzun shoxchalari poyada 4-5 
tadan joylashgan bo'lib, pastga ba'zan osilib turadi. Oq 
(sfagnum) yo'sinlarining poya va barglarining anatomik 
tuzilishida 2 xil hujayralar borligi ko'rinadi. Birinchi xil 
hujayralar uzunchoqroq bo'lib, xlorofil donachalariga 
ega yashil rangda. Ularning uchlari bir-biriga tutashib 
to‘r hosil qiladi. Ikkinchi xili esa serbar tiniq bo'lib, to'r 
ko'zlarga joylashgan holda suvga to'lgan bolib oq 
rangda bo'ladi. Bunday hujayralar gialin (o'lik) hujay­
ralar hisoblanib, xlorofil donachalarga ega emas.
Poyaning yuqori qismida jinsiy organlari - anteridiy 
va arxegoniylar yetiladi. Anteridiy ovalsimon yoki 
sharsimon shaklga ega bo'lib, unda ikki xivchinli 
spermatozoidlar yuzaga keladi. Arxegoniyda tuxum 
hujayra rivojlanadi. Spermatozoidlar tuxum hujayraga 
suv 
yordamida yetib 
kelib 
qo'shilishi 
natijasida 
otalanish sodir bo'ladi. Otalangan tuxum hujayradan 
sporogoniy vujudga keladi. Sporogoniy ikki qismdan 
ko'sakcha va qisqa banddan iborat.
15

---