Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti psixologiya kafedrasi

Ijtimoiy konflikt deganda, odatda 
taraflarning hudud yoki resurslarni egallab olish, muxolifatdagi individlar yoki 
guruhlarga, ularning mulki yoki madaniyatiga tahdid solishga qaratilgan 
1
Қаранг: Работа с конфликтом: навыки и стратегия действия. Лондон, Конфликтологический центр, 2001. С.23. 
1
Қаранг: Работа с конфликтом: навыки и стратегия действия. Лондон, Конфликтологический центр, 2001. С.23. 

---

25 
qarama-qarshi turish turi tushunilib, bunda kurash hujum yoki mudofaa 
shaklida kechadi. 
Ijtimoiy konflikt o’z ichiga
shuningdek, individ yoki guruhning dushman 
taraf faoliyatini cheklashga, boshqa shaxs yoki guruhlar manfaatiga zarar yetkazishni 
cheklashga qaratilgan faolligini ham oladi. Konfliktlar muammosi yana qator 
atamalar: nizolar, debatlar, munozaralar, kim oshdi savdosi, raqobatchilik, nazorat 
ostidagi kurashlar, egri va to’g’ri zo’ravonlik kabilardan foydalanadi. Ko’p 
tadqiqotchilar konfliktni umumiy va tarixiy o’zgarishlar bilan qo’shib o’rganadilar. 
Boshqacha qilib aytganda, biz jamiyatning tabiat bilan yoki insonning o’zi bilan 
bo’ladigan «konflikt»larini o’rganmaymiz. Bu hollarda shubhasiz ziddiyatlar bo’ladi, 
biroq «konflikt» so’zi bunday vaziyatlarda ishlatilganda qo’shtirnoq ostida yoziladi, 
chunki u konfliktning asl ma’nosi bilan aynan emas. 
Shunday qilib, ijtimoiy konfliktda doimo kamida ikkita qarama-qarshi 
kurashuvchi taraflarning bo’lishi zarur. Ularning hatti-harakatlari odatda o’zaro bir-
birini istisno qiluvchi manfaatlarga erishishga yo’naltiriladi va demak, ular
to’qnashadilar. Barcha konfliktlar uchun taranglashuv xos bo’lib, unda odamlar o’z 
harakatlarini u yoki bu tarzda o’zgartirishga, bunday vaziyatdan saqlanishga yoki 
moslashishga majbur bo’ladilar. 
Sosial konfliktga nisbatan eng to’laroq ta’rif adabiyotlarda tadqiqotchi olim 
Ye.M.Babasov tomonidan berilgan: «Ijtimoiy konflikt (lotincha «conflictus» - 
to’qnashuv) - bu ijtimoiy ziddiyatlar keskinlashuvining eng oxirgi holati bo’lib, unda 
turli ijtimoiy uyushmalar - sinflar, millatlar, davlatlar, ijtimoiy guruhlar, ijtimoiy 
institutlar va boshqalarning manfaatlari, maqsadlari, rivojlanish tendensiyalaridagi 
qarama-qarshiliklar yoki muhim tafovutlar bilan bog’liq bo’lgan holda ular orasida 
bo’ladigan to’qnashuv namoyon bo’ladi. Ijtimoiy konflikt ijtimoiy muammo 
yechimini taqozo etuvchi muayyan vaziyatda shakllanadi va hal qilinadi. U yetarli 
miqdorda sabablarga, o’zining ijtimoiy ifoda etuvchisi (sinflar, millatlar, ijtimoiy 
guruh va sh.k.)ga, muayyan funksiyalarga, keskinlikning davomiyligiga va darajasiga 
ega»
1
.
Bu ta’rifda konfliktning ba’zi, xususan, ruhiy jihatlari o’z aksini topmagan. 
Tadqiqotchi Yu.G.Zaprudskiy esa aynan shu jihatga alohida e’tiborni qaratgan: 
«Ijtimoiy konflikt - bu ijtimoiy subyektlar manfaatlari, maqsadlari va rivojlanish 
tendensiyalaridagi obyektiv farqlar qarama-qarshiligining oshkora yoki yashirin 
holati, mavjud ijtimoiy tartibga nisbatan qarshi turish asosida ijtimoiy kuchlarning 
bevosita to’g’ridan-to’g’ri va bilvosita to’qnashuvi, yangi ijtimoiy birlikka olib 
boradigan tarixiy harakatning alohida shaklidir»
2
. Boshqa bir guruh mualliflar esa, 
konfliktga quyidagicha ta’rif beradilar, ya’ni: ‖