Sitologiya va

Chala dominantlik. 
Mendel tajribalarida no‘xat donining sariq 
rangi yashil rangi ustidan, gulning qizil rangi, oq rang ustidan 
to‘liq dominantlik qiladi. Lekin tabiatda ayrim o‘simlik va hayvonlar 
o‘zaro chatishtirilganda doimo bu hodisa namoyon bo‘lavermay-
di. Ba’zan chatishtirishda ishtirok etgan ota-ona belgilari duragay-
o q
pushti
Gametalar
qizil
P
F
1

---

134
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
larda oraliq holda irsiylanishi mumkin. Geterozigota formalarda 
belgilar ko‘pincha oraliq xarakterga ega bo‘ladi, ya’ni dominant-
lik chala bo‘lishi mumkin. Quyida namozshomgul o‘simligining ikki 
irsiy formasini chatishtirish natijalari ko‘rsatilgan. ulardan birining 
gullari qizil, ikkinchisiniki – oq. Birinchi avlod duragaylarining ham-
masi pushti gulli, ya’ni oraliq xarakterda bo‘ladi.
Agar olingan birinchi bo‘g‘in pushti gulli o‘simliklar o‘zaro 
chatishtirilsa, ikkinchi bo‘g‘inda fenotip va genotip jihatdan nisbat 
1:2:1 bo‘ladi (49- rasm).
Chala dominantlik, ya’ni oraliq irsiylanish qulupnay mevasi-
ning rangi, qushlar patining tuzilishi, andaluz tovuq patining rangi, 
odamdagi biokimyoviy belgilarda va boshqalarda kuzatiladi.
Tahliliy chatishtirish.
Mendel tomonidan olingan monodura-
gay chatishtirishning to‘liq dominant holda irsiylanishida birinchi 
bo‘g‘inda olingan duragaylarning fenotipiga qarab genotipini go-
mozigota yoki geterozigota ekanligini aniqlab bo‘lmaydi. Buning 
uchun noaniq genotipga ega organizm sof gomozigota holdagi 
retsessiv organizm bilan qayta chatishtiriladi. Tahliliy chatishtirish 
uchun olingan birinchi bo‘g‘in duragaylarni gomozigota retsessiv 
organizmlar bilan qayta chatishtirishga aytiladi.
Agar dominant organizm gomozigota bo‘lsa, birinchi bo‘g‘inda 
bir xillilik kuzatiladi, ya’ni ajralish ro‘y bermaydi: