Rliginizomiynomidagitoshkentdavlat pedagogikauniversiteti

Yangi Bobilning gullab-yashnashi
podshohNavuxodonosor 
(605-
562 yy) davriga to'g'ri keladi. Uning davrida dunyoning yetti mo'jizasidan 
biri «Semiramidaning osma bog'lari» qurilgan bo'lib, uni sevgi ramzi deb 
ham atashadi.Shu davrga mansub «Bobil minorasi» (balandligi 90m.) – 
zikkurati o'z davrining eng ulkan arxitektura inshooti bo'lgan. Bu 
minorani Gerodot ko'rib hayron qolgan. Minora to'g'risida Bibliyada ham 
eslatib o'tiladi.Qadimgi Bobilda matematika, geometriya astronomiya, 
tibbiyot, tarix va boshqa fanlarga qiziqish erta boshlangan. Yerlarni 
o'lchash, masofani aniqlash, hosilni hisoblash va savdo-sotiq ishlarini 
yuritish uchun matematika va geometriya kerak bo'lgan. Bobillar son va 
sanashni bilganlar. 100 va 1000liklar alohida belgi bilan ifoda etganlar, 
hatto doiraning 3600 ekanliginianiqlaganlar.Mesopatamiyada qadimdan 
2
Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., 1998. 
Gulmetova.E,Qobiljonova.T,Madanyatshunoslik o’quv qo’lToshkеnt - 2007 

---

boshlab maktablar vujudga kelgan bo'lib, ularda o'ziga to'q kishilarning 
farzandlari ta'lim olgan. Maktablarning quyi sinflarida adabiyot, til, 
grammatika fanlari o'qitilgan. Yuqori sinflarida esa astronomiya, 
matematika, geometriya, tibbiyot va veterinariya hamda diniy darslar 
o'tilgan. Maktablar davlatni boshqarish uchun xodimlar tayyorlagan. 
Hindiston haqli ravishda qadimgi Sharqning yuksak madaniyatli 
mamlakatlaridan biridir.Hindiston yarim oroli qadimdan tabiiy rang-
baranglik, boy o'simlik, hayvanot va qimmatbaho yer osti boyliklariga ega 
bo'lgan. Yarim orolda ser suv Hind va Gang kabi daryolar mavjud.Mil. 
avv. V ming yillikning oxiri IV ming yillikdan boshlab Hind daryosi 
vodiysida sun'iy sug'orishga asoslangan dehqonchilik vujudga kelgan. IV 
ming yillik o'rtalariga kelib bu joyda o'ziga xos eng qadimgi hind 
madaniyati vujudga kelgan. Dehqonchilik, hunarmandchilik, 
chorvachilik, savdo-sotiqning rivojlanishi natijasida qishloq va shaharlar 
paydo bo'lgan. Nihoyat, Hind daryosi va uning Panjob viloyatida qadimgi 
davlatlar yuzaga keladi. Bu davlatlarning Mohinjo-Daro, Xarappa kabi 
katta shaharlari bo'lgan. Mohinjo-Daro hozirda Pokiston hududida 
joylashgan bo'lib, shaharning maydoni 270 gektardan iborat. Bu yerdan 
arxeologlar ko'chalar, pishiq va xom g'ishtdan qurilgan turar joylar, 
saroylar, omborxonalar, ibodatxonalar va podsho qarorgohining 
qoldiqlarini topishgan. Shaharda pishiq g'ishtdan qurilgan suv tarmog'i 
va kanalizatsiya ham bo'lgan. Badavlat kishilarning uylari, shuningdek 
ibodatxonalar 2-3 qavatli qilib pishiq g'ishtdan 4,5 ming yil avval 
qurilgan. Xarappa shahridan arxeologlar 500 ga yaqin yodgorliklar 
topishgan. Shahar qurilishi Mohinjo-Daro bilan deyarli bir xil. Shaharda 
me'morchilik, to'qimachilik, kulolchilik, toshtaroshlik, zargarlik, 
qurolsozlik ancha rivoj topgan. Xarappaliklar o'zlarining ieroglif 
yozuvlariga ham ega bo'lgan2. Ikkala shaharda ham yirik g'alla omborlari 
topilgan bo'lib, bu davlatni markazlashganlik darajasini ko'rsatadi. 
Hindlar dunyoda birinchi bo'lib paxtadan mato to'qib, kiyimlar tikkanlar, 
chunki shahardan kiyim tikish, qurolsozlik ustaxona qoldiqlarni topilgan. 
Xarappa suv yo'li va quruqlik orqali shumerlar bilan savdo aloqalari olib 
borgan ilk quldorlik davlati edi. 
Mil. avv. II ming yillik o'rtalaridan boshlab Eron va Turon orqali 
Hindistonga ko'chmanchi, chorvadororiy qabilalari bostirib kiradi. Ular 
Gang va Panjob daryo vohalarining unumdor yerlariga kelib 
o'rnashganlar va keyinchalik mahalliy xalq bilan aralashib ketganlar. 
Oriylar bilan mahalliy xalq o'rtasidagi qonli janglar hindlarning xalq 
og'zaki ijodiyoti namunalari bo'lgan «Mahobxarat» va «Ramayana» 
dostonlarida ham aks ettirilgan.Hindlar o'zlarining qadimiy yozuvlariga 
ega bo'lganlar. Ularda astronomiya va matematika ham ancha rivoj 
topgan. Hindlar quyosh va suv soatlaridan foydalanganlar, o'zlarining 
taqvimlarini tuzganlar. Xalq og'zaki ijodining yuksak namunasi – 
Vedalar, gimnlar, qo'shiqlar, afsunkor va diniy duolardan iborat to'plam 
tuzilgan. Vedalarda hayot va o'lim masalalari bo'yicha fikr 
yuritiladi. 
Buddizm ta'limoti to'rt haqiqatda o'z ifodasini
topgan: 
1. Turmush azob-uqubatlardan iborat; 

---

2.Azob-uqubatlar sababi – kishilarning istaklari va nafslaridir: 
3.Azob-uqubatdan qutilish uchun kishilaro'zlarining istak va nafslarini 
tiyishlari kerak; 
4.Azob-uqubatlardan halos bo'lish uchun Budda kashf etgan qoidalarga 
amal qilishi kerak.I-VII asrlarda Bombey yaqinida tog'ni o'yib, 24 ta g'or 
monastirlari va 5 ta ibodatxona qurilishi, ya'ni Ajanta majmuasi dunyo 
madaniyatida arxitektura, haykaltaroshlik va tasviriy san'atning o'ziga 
xos sintezi hisoblanadi. Chunki uning qurilishida yuqorida ko'rsatilgan 
san'at turlarining hammasidan 
foydalanilgan. 
Chjou davrida Xitoyda metall tangalarni (dunyoda birinchi marta) 
muomalaga chiqarildi3. Dengizlarda suzish uchun kompas ixtiro qilingan 
(uning strelkasi Shimolni emas, Janubni ko'rsatgan). Dunyoda birinchi 
bo'lib, Xitoyda porox ixtiro qilingan bo'lib, undan bayramlardagi 
mushakbozlilar foydalanilgan. Artileriya, miltiq, arbalet-miltiqlar ham 
dastlab Xitoyda yaratilgan. 
Mil. avv. I asr oxiri va yangi asr arafasida xitoyliklar latta, po'sloq va 
bambuk aralashmasidan qog'oz tayyorlaganlar. qog'oz yog'och, bambuk 
va shoyiga qaraganda arzon bo'lib, u yozish va saqlash uchun qo'lay 
hisoblangan. qog'ozning ixtiro qilinishi maorif, fan, madaniyatning 
rivojlanishi va davlat ishlarida muhim ahamiyatga ega bo'lgan. 
Buyuk Xitoy devori qurilishi mil.avv. IV asrda boshlanib, shimoldagi 
Xunn qabilalarining hujumlaridan saqlanish va savdo-sotiq ishlarini 
ko'zlab qurilgan. Devor Leodun qo'ltig'i qirg'og'idagi Shayxayguan 
shahridan boshlanib, g'arbda Dunьxuan qal'asigagacha davom etgan. 
Devorning umumiy uzunligi 5.000-6.000 km., uning balandligi joyiga 
qarab 6-10 metr, qalinligi 5,5-7 metr bo'lib, har 60-100 metrda 
mustahkam minoralar
qurilgan. 
Xitoy ajoyibotlaridan yana biri, bu ipakning kashf etilishi va Buyuk ipak 
yo'liga asos solinishidir. Imperator rafiqasi Si-Lingchi tomonidan 
mil.avv. 2600 yili ipakning kashf etilishi va mil. avv. 128 yili Xitoy 
sayyohi-diplomati Chjan-Szyanь tomonidan Buyuk ipak yo'liga asos 
solinishi katta tarixiy o'zgarish
bo'lgan.Buyuk ipak yo'li birgina savdo-
sotiq bilan cheklanibgina qolmay u ayni paytda diplomatiya, diniy va 
ma'naviy qadriyatlarni tarqalish yo'li ham edi. U Sharq va G’arb 
sivilizatsiyasini bog'lovchi yo'l bo'lib, unda Markaziy Osiyo xalqlari 
vositachilik rolini
o'ynaganlar. 
Qadimgi Xitoy tabiblari kasallik va jarohatlarni davolashda uqalash, igna 
sanchib davolashdan, o'simlik va hayvonlardan hosil qilinadigan 
dorilardan, xususan jenьshen, kiyik shohidan olinadigan panti, choy va 
boshqa dori-darmonlardan keng foydalanganlar. O'sha davrdayoq Xitoy 
tibbiyotida mingdan ortiq dorilar bo'lgan.qadimgi Xitoy tabiblari ichida 
Va Shu Xe, Ban Sio va Xua Tu lar mashhur bo'lgan. Van Shu tibbiyotga 
oid «Ney-Szin» («Odam tabiati va hayoti»), Ban Sio esa «qiyinchilik 
haqida kitob» kabi asarlar yozganlar.Bulardan 
bittasi 
Konfutsiylik 
bo'lib, uning asoschisi Kun-szi edi.U mil.avv. 551 yilda zodagon oilada 
tug'ilgan bo'lib, 15 yoshidan o'zi mutoala qilib ma'lumot olgan. Uning 
ta'limotida qadimgi urf-odatlar va ularga to'la rioya qilish muhim o'rin 

---

tutadi. Hammaning ularga amal qilishi jamiyatni halokatdan qutqarib, 
uni gullab-yashnashiga olib keladi deb uqtiriladi.Davlat to'g'risidagi 
ta'limotda «… agar podsho haqiqiy podsho o'rnida bo'lsa, fuqarolar-
fuqaro o'rnida, ota-ota, ona-ona o'rnida, bola-bola o'rnida bo'lsagina 
davlat gullab-yashnaydi» deyiladi. Agar davlat o'z nomiga munosib 
bo'lsa, unda yetarlicha oziq-ovqat, yetarlicha qo'shinlar bo'lishi va unga 
ishonch bo'lishi zarurligi ko'rsatiladi.Qadimgi Xitoy tarixchilari ichida 
mil. avv. 145-90 yillarda yashagan Sim Syan mashhur bo'lib, yuqorida 
qayd qilingan «Tarixiyxotiralar» asarini yozgan.Unda Xitoyningeng 
qadimgi davridan II asrgacha bo'lgan davri yoritilgan. Milodning 32-92 
yillarida yashagan Ban Gu o'zining «Xan podsholigi tarixi» asarini 
yozgan.Qadimgi Xitoyning kulolchilik maxsulotlari, ayniqsa chinni 
buyumlar hozirgacha o'zining nafisligi, betakrorligi, pishiqligi bilan 
ajralib turadi. Ularda ishlatilgan rang,tanlangan.