Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги


YOSH AVLODGA EKOLOGIK TARBIYA BERISHDA XALQ OG„ZAKI



Download 4,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/192
Sana13.05.2022
Hajmi4,25 Mb.
#603391
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   192
Bog'liq
IV qism

YOSH AVLODGA EKOLOGIK TARBIYA BERISHDA XALQ OG„ZAKI 
IJODIDAN FOYDALANISH 
Dilafro„z Jo„rayeva- Samarqand viloyat XTXQTMOI katta o„qituvchisi 
Yurtboshimiz barcha asarlarida, ma‘ruzalarida, televideniye orqali 
chiqishlarida bugungi kun yoshlarini milliy istiqlol g‗oyasi asosida komil inson 
qilib tarbiyalashda tabiatni muhofaza qilishga, uni har tomonlama gullab-
yashnashiga intilish kayfiyatini shakllantirish lozimligini alohida ta‘kidlab 
kelmoqdalar. Bu nafaqat O‗zbekiston yoshlari, balki umumjahon yoshlari 
o‗rtasidagi muammoga aylanib borayotganligini alohida ta‘kidlash joiz. Shuning 
uchun ham ekologik muammoni hal qilishga qaratilgan qator tadbirlar amalga 
oshirilmoqda. Masalan, O‗zbekiston Respublikasining ―Tabiatni muhofaza qilish 
to‗g‗risida‖gi qonuni, ―Davlat ta‘lim standarti‖ mazmunida ―Ekologiya‖ maxsus 
fan sifatida kiritilganligini aytib o‗tishning o‗zi yetarli. Bu davlat hujjatlarida 
inson salomatligini himoyalash, ekologik muvozanat buzilishiga yo‗l qo‗ymaslik, 
tabiatda oqilona foydalanish hududdagi tabiiy resurslardan foydalanishning 
ijtimoiy-iqtisodiy yo‗llarini ishlab chiqish, ekologik xavfsizlikni ta‘minlash va u 
bilan aloqador bo‗lgan madaniy-tarixiy meroslarni asrab-avaylash hozirgi 
kunning dolzarb vazifalari sifatida ko‗rsatib o‗tiladi. Albatta, bu vazifalarni 
amalga oshirishda bolalarni ekologik jihatdan tarbiyalashning o‗ziga xos 
xususiyatlari mavjud.
Ekologik tarbiya orqali bolalarga tug‗ilgan zaminga, ona vatanga muhabbat 
tuyg‗usi shakllantiriladi. Buning uchun ekologik tarbiyaning bolalarga ta‘sirchan 
vositalaridan oqilona foydalanish lozim.
Har qanday millatning urf-odatlari, qadriyatlari, an‘analari va udumlarida 
ekologik bilim beruvchi omillar jamlangan bo‗ladi.
Xalq ijodiyoti, jumladan, xalq – maqollar, ertaklar va rivoyatlarning 
bolalarga ekologik tarbiya berishdagi imkoniyatlari beqiyos. Xalq pedagogikasi 
manbalari esa xalq turmushining barcha jabhalarini o‗zida aks ettira olganligi 
bilan ulug‗vordir. Jumladan, bolalarga ekologik tushunchalar berishning o‗ziga 
xos imkoniyatlari, shart-sharoitlari, vositalari, omillari mazmun-mohiyati, 
ixchamliligi va ta‘sirchanligi bilan tarbiyaviy jarayonda katta e‘tiborga molik. 
Shu o‗rinda alohida ta‘kidlash joizki, xalq og‗zaki ijodi muammolarning hal etish 
yo‗llarining bevosita va bilvosita uslubda qo‗llanilishi uning tarbiyaviy va 
ta‘limiy imkoniyatini oshirib. Bolalarga yanada tushunarli bo‗lishini ta‘minlaydi 
hamda ta‘sirchanligini kuchaytiradi. Bu esa bolalarning aqliy rivojlanishini, 
mehnat bilan muntazam shug‗ullanishini, odob-axloqli bo‗lishini ta‘minlaydi. 
Masalan, mazkur muammoning yechimini O‗zbek xalq naql-maqollarining 
bolalarda ekologik madaniyatni shakllantiruvchi tarbiya vositasi ekanligini aytib 
o‗tish mumkin. O‗zbek xalq og‗zaki ijodi manbalarida mehnatni ulug‗lash, 
tabiatni asrash-avaylash, vatanni sevish, o‗z salomatligiga e‘tiborli bo‗lish, 
g‗amxo‗rlik, mehribonlik, insonparvarlik, ibolilik, pokizalik kabi sifatlar hamda 
tabiat hodisalari va turmush tarsi haqidagi nasihatomuz ko‗p ma‘noli fikrlar o‗z 
aksini topgan.


45 
―Urug‗ sepmay ekin bo‗lmas‖ naqli ekinning urug‗dan unib chiqishi, 
―sepmay‖ so‗zi ekin bo‗lishi uchun mehnat qilish, yerga ishlov berish, haydash, 
sug‗orish kabi faoliyat turlari zarurligini alohida uqtirish bilan bolalarga, inson 
yashamog‗I, yaxshi hayot kechirmog‗I uchun tabiatni muhofaza qilishga va 
mehnatsevar bo‗lishga yoshlikdan odatlanib borishi muhimligi nazarda tutilgan. 
Shuningdek, juda ustalik bilan mehnatning inson hayotida tutgan o‗rni haqidagi 
fikrlar ajoyib o‗xshatishlar bilan ifodalanib, ya‘ni mehnatsevar inson mevali 
daraxtga qiyoslanadi: ―Daraxt mevasi bilam, odam mehnati bilan taniladi‖. 
Daraxt novdasini ekkan, ko‗kartirgan inson haqida shunday ta‘riflar ham mavjud: 
Bir yil tut ekkan odam,
Yolg‗iz toyni o‗rgatgan, 
Yuz yil javohir teradi. 
Seyis deb atalmas. 
Yolg‗iz daraxt o‗stirgan, 
Bog‗bon deb atalmas. 
Maqolida mehnat qilish tabiat elementlari hodisalarining aytib tushuntirish 
imkonini beruvchi toy, seyis, daraxt, bog‗bon kabi ekologik tushunchalar 
keltirilgan. Mehnat mevasini terish – bog‗bon, seyis bo‗lish osonlikcha amalga 
oshmasligi ta‘riflanadi.
O‗zbek xalq og‗zaki ijodi manbalari bugungi yoshlarni tabiatsevar insonlar 
bo‗lib tarbiyalanishlarida juda katta tarbiyaviy imkoniyatlarga ega ekanligi bilan 
ajralib turadi. Jumladan, ―Daraxtning tomirini qirqma‖ maqolida daraxt mehnat 
bilan tiklangan, uni asrab-avaylash lozim, deb tushuntiriladi. ―To‗kin yer risqi, 
ekin el rizqi‖ mazmunidagi maqolda esa yerni asrash, unga ekin ekish el 
farovonligini, to‗q yashashini ta‘minlovchi rizq nasiba vositasi deb ulug‗lanishi, 
albatta bugungi mustaqillik sharoitida mamlakatni iqtisodiy rivojlanish 
tamoyillariga mosligini anglatadi.
Molning sut – qatig‗I mo‗l, go‗shtdor bo‗lishi uning oziq-ovqatga, 
yaylovning o‗tli bo‗lishiga bog‗liq ekanligi, yaylovlarda jonivorlarning ko‗p 
bo‗lishi hayotni obodonlashtiruvchi omil ekanligi, demak, qishloq xo‗jaligini 
rivojlantirishga ishoradir: 
Uyning ko‗rki sandiq,
Yaylovi o‗tli bo‗lsa, 
Yaylov ko‗rki jonliq.
Sigiri sutli bo‗ladi. 
O‗zbek xalq og‗zaki ijodi manbalarida tabiat haqida, uning go‗zalligi haqida 
juda ko‗plab fikrlarni uchratish mumkin.
Har bir yil mavsumi tabiat hodisasi bo‗lib, ular o‗zlariga xos belgilari bilan 
ajralib turadi. Har bir mavsum o‗z hayvonlari, qushlari dunyosiga ega. Bu tabiat 
bilan hayvonot dunyosi orasida uzoq yillar davomida moslashganligini ayrim 
maqollarda ham o‗z aksini topgan bo‗lib, bolalarga yil mavsumlari haqida 
tushunchalar berishda katta tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi: 
Qaldirg‗och – bahor nishoni. 
Laylak keldi – yoz bo‗ldi.
Shunday qilib, xalqning ko‗p asrlik hayot tajribasidan xalq og‗zaki ijodidan 
bolalarni ekologik ruhda tarbiyalashda oqilona foydalanish bolalarni Vatanni 
sevishga o‗rgatadi, tabiatni ko‗z-qorachig‗idek asrashga, hayvonot, o‗simlik, 
hasharotlar dunyosiga, befarq bol`maslikka, tabiat in‘omlariga - yerga, suvga, 
havoga hurmat va ehtiromni shakllantiradi.


46 

Download 4,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   192




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish