Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Anatomiya fanining tekshirish usullari. 
Kesib ochish usuli
– qadimiy 
usullardan biri bo‘lib, birinchi marotaba Gerofil va Erazistrat tomonlaridan 
qo`llanilgan. Bu usulni Andre Vezaliy yuqori darajada rivojlantirgan. Kesib ochish 
usulining asosiy vositalari – bu pichoq, skalpel va arra bo`lishi mumkin. Kesib 
ochish usuli erdamida organlarni tuzilishini, joylashuvini o`rganib, ulardan 
preparatlar tayyorlash mumkin. 
 
Muzlangan murdalarni arralash usuli
- Bu usulni birinchi bor buyuk
xirurg va anatom N.I.Pirogov qo`llagan. Arralash usuli yordamida organizmning 
ma’lum sohasiga xos bo‘lgan a’zolar topografiyasini, bir-biriga nisbatan 
joylashuvini aniq o`rganish mumkin.
To`ldirish yoki in’eksiya usuli
– ichi bo`sh a’zolarni ichini maxsus rang 
beruvchi suyuq massalar bilan to`ldirish. Shu a’zoning to‘qimalari glitserin, metil 
spirti yordamida eritiladi. Bu usul yordamida qon aylanish va lifatik sistemalarni, 
o‘pkalarni, bronxial daraxtini shoxlanishini o`rganishda foydalaniladi. 

---

16 
Korroziya yoki yemirish usuli
– Bu usul ineksiya usuliga o`xshash bo‘lib, 
ichi bo`sh a’zolar tez qotadigan moddalar bilan to`ldiriladi. Bir oz vaqt o`tgach
a’zo ichidagi modda qotib qoladi, so`ngra uni turli kislota yoki ishqorlar 
suyuqligiga solinsa, a’zo to‘qimalari yemiriladi va bo‘shlig‘iga yuborilgan modda 
esa a’zolar shaklini saqlab koladi. Qotib qoluvchi moddalar sifatida parafin, 
plastmassa yoki suyuq metallar bo`lishi mumkin.
Gistologik usuli
– yorug`lik va 
elektron mikroskoplar ostida to‘qima va hujayralarni nozik tuzilishini o`rganish. 
Murdalardan olingan a’zo va to‘qimalarni bo‘lakchalariga autopsiya deyiladi. 
A’zolardan olingan bo‘lakchalar maxsus suyuqliklarda – 12% formalinda, 70 
spirtda, FSU – bu formalin, spirt va sirka kislotasining eritmasida va boshqa 
tarkibli eritmalarda fiksatsiyalanadi. Bunda to‘qima va hujayralarning hayotiy 
strukturasi saqlanib qoladi. So`ngra tekshirilayotgan materialni ravshanlashtirish 
maqsadida konsentratsiyasi oshib borayotgan spirtlardan o`tkaziladi. Keyingi 
bosqichda a’zolarning nozik strukturasi mahsus bo`yoqlar bilan bo`yaladi, 
mikropreparat tayyorlanadi va mikroskop ostida tekshiriladi. 
Rentgenologik usuli
va uning turlari (rentgenoskopiya, rentgenografiya). 
Birinchi 
marotaba 
P.F.Lesgaft 
tomonidan 
anatomiyada 
qo`llanilgan. 
Rentgenologik usuli yordamida tirik organizmda a’zolarni tuzilishini, joylashuvini 
turli funksional holatlarda, yoshga qarab o`zgarishlarni o`rganishda keng 
foydalaniladi.
Antropometrik usuli
– odam tanasining jismoniy taraqqiyot darajasini 
aniqlash maqsadida, inson gavdasining shakli murakkab tuzilganligi sababli uning 
o`lchovlarini aniqlashda qo`llaniladi. O`lchashning 2 usuli farqlanadi – total va 
parsial o`lchovlarni aniqlash. Total o`lchovlariga – tananing massasi, uzunligi va 
ko‘krak qafasining aylanmasini o`lchovlari kiradi. Parsial o`lchovlariga – 
tananing tashkil etuvchi ayrim qism yoki zvenolarni bo`yiga, ko`ndalangiga va 
aylanma ko`rsatkichlarini aniqlashi kiradi. Bu o`lchovlar asosida tanani 
proporsiyalarini, tana massasini belgilovchi tuzimlarini miqdorini aniqlash 
imkoniyati yaratiladi. Tana massasi tarkibini yog`, muskul, suyak komponentlari 

---

17 
tashkil etadi. Komponentlarning miqdoriy ko`rsatkichlari asosida tana somatotipi 
aniqlanadi.