O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Meda shilliq qavatini himoya funksiyasini oshiruvchi omillar
. 
Prostaglandin E
shilliq qavatda bikarbonatlarni hosil bo’lishini 
kuchaytiradi, tsitoprotektiv tasir qiladi, gastroduodenal shilliq qavatda 
mikrotsirkulyatsiyani yaxshilaydi. Ular shilliq qavat epiteliysini agressiv 
omillardan himoya qilishda markaziy rol o’ynaydi. Prostoglandinlar 
sintezida kalit ferment – tsiklooksigenaza (TsOG) bo’lib, organizmda 2 
formada uchraydi. TsOG-1 va TsOG-2 
TsOG-1 – u me’dada, buyrakda, trombotsit, endoteliyda bo’ladi. 
TsOG-2 induksiyasi yallig’lanish natijasida yuzaga keladi, bu 
fermentni ishlab chiqarilishi yallig’langan hujayralar tomonidan amalga 
oshiriladi. 
NYQD klinik effekti TsOG-2 ni kamaytirish bilan bog’liq bo’lib, 
nojo’ya ta’sir sifatida TsOG-1 ni ham kamaytiradi. Bu esa me’da shilliq 
qavati himoya qatlami buzilishi bilan kechadigan, yara kasalligiga yaqin 
xarakterga ega bo’lgan gastropatiya rivojlanishiga olib keladi. Hozirda 
yallig’lanish kasalligida effektiv va bexavotir bo’lgan TsOG-2 selektiv 
ingibitorlariga katta umid bog’langan. Nosteroid yallig’lanishga qarshi 
dori vositalar prostoglandinlar sintezini pasaytiradi. 
Endogen opiatlar gastrin va somatostatinlar miqdorini kamaytiradi 
va spazmolitik tasir qiladi. Yara rivojlanishida noxush omil bo’lib 
albatta tashqi omillar: stress, parhezning buzilishi, chekish kabilar 
ham xizmat qiladi. 
Klinik kechishi.
Yara kasalligini klinik simptomlari yaraning 
lokalizatsiyasi, chuqurligiga va qo’shimcha gastrit, gastroduodenit bilan 

---

283 
birga kechishi bilan bog’liq. Kasallik xuruj va remissiya bilan kechib, 
asosan kuzda va bahorda xuruj qiladi. 
Xarakterli belgilari – ovqat qabul qilish bilan bog’liq bo’lgan 
qorindagi og’riq va dispeptik belgilar. 
- Og’riq epigastral sohada lokalizatsiyalanadi, ovqat yegandan keyin 
tezda paydo bo’lsa medaning kardial qismi yaralariga xos bo’lib, 
bemorlar ovqat yeyishdan qo’rqadilar. Og’riq belga, umurtqaga (bel 
qism) irradiatsiyalanadi, bu ko’proq yara me’daning orqa devorida 
bo’lganda xos. Og’riq ovqat qabul qilganda paydo bo’ladigan – erta 
(ovqatdan 30-40 min dan keyin, bu oshqozon yara kasalligiga xos). 
Og’riq xurujida kislotali tarkibga ega oshqozon massasi bilan qusish 
kuzatiladi, bundan keyin esa og’riq tez susayadi, bemor yengillik sezadi. 
Kechki (ovqatdan 3-4 soat keyin va tungi og’riqlar, 12 barmoq ichak 
yarasiga xos) paydo bo’ladi. Og’riq sindromini ovqatlangandan so’ng, 
kislotalilikni kamaytiradigan modda (masalan sut) istemol qilish 
kamaytiradi, sezon (bahor, kuz) xarakterga ega.
 
- Yara kasalligining o’tkirlashuvi (ayniqsa 12 barmoqli ichak 
yarasi) ko’pincha yo’g’on ichak motorikasi buzilishi bilan bog’liq 
qabziyat bilan kechadi (5% bemorda bu asosiy symptom hisoblanishi 
mumkin). 
- Zarda qaynash, kekirish kuzatilishi mumkin. 
Ko’zdan kechirganda til karash bilan qoplangan. Qorinni palpatsiya 
qilganda mushaklar biroz tarang, epigastral sohada yoki 12 barmoqli 
ichak ildizi sohasida og’riqni aniqlash mumkin. Og’riq asosan bir 
nuqtada bo’ladi. Bazi bir bemorlarda epigastral sohada, meda ustida 
turtkilovchi perkussiya qilganda og’riq sezadilar-