O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Xafaqonlik kasalligi. Simptomatik gipertoniya haqida 
tushuncha
Mavzuning maqsadi:
Xafaqonlik kasalligi to’g’risida tushuncha 
berish, Simptomatik gipеrtеnziya
 
haqida tushuncha (buyrak, endokrin, 
gemodinamik) berish. 
Tayanch atamalar
; gipertoniya, sistolik bosim, diastolik bosim, 
essentsial gipertoniya, nefrogen gipertoniya, endokrin gipertoniya, puls 
bosimi, gipertoniya davrlari, birlamchi aldosteronizm, renin angiotenzin 
sistemasi, natriy gomeostazi. 
Gipertoniya kasalligi 
Artеrial gipеrtеnziya (AG) sindromi
- artеrial qon bosimi (AQB) 
ko’tarilishi bilan namoyon bo’ladi, jumladan sistolik qon bosim (SQB)– 
140 mm s.u.dan, diastolik qon bosim (DQB) 90 mm s.u. dan oshib 
kеtadi. Qon bosimi o’lchanganda bеmor AQB ko’taruvchi va 
pasaytiruvchi dorilarni qabul qilmagan bo’lishi shart va qon bosimi 
ko’rsatgichlari aniqlanishi lozim. Statistik ma’lumotlarga qaraganda 
simptomatik gipertoniya 
20% 
hollarda 
uchraydi 
(simptomatik 
gipertoniyaga qarang). Essensial gipertoniya 80% atrofi hollarda 
kuzatiladi, hozirgi kunlarda boshqa kasalliklar ko’payganligi munosabati 
bilan ushbu foiz kamayib ketmoqda. Hozirgi vaqtda dunyo bo’yich har 
yili AGdan 17 mln kishi vafot etayapti va o’rtacha umrni 5 yilga 
qisqartirayapti (2010 y). O’zbekistonda 25% aholi gipertoniya 
kasalligidan aziyat chekadi va shulardan 20% (5/1 qismi) davolanadi 
xolos. 

Etiologiyasi.
Qon bosimini ko’tarilishiga risk omillarni ahamiyati 
kattadir. Bunday omillarga o’rta va qari yoshdagi insonlar: erkaklar 40 
va ayollar 50 yoshdan so’ng, qandli diabet bilan kasallangan bemorlar 
va boshqalar.

Ruhiy qo’zg’alish, emotsional zo’riqish, tez tez 

asabiylashish, ruhiy asab tizimini charchashi kabi omillar qon bosimini 
ko’tarilishiga olib keladi. Kasallikning kelib chiqishiga irsiy 
moyillikning va semizlikning (metabolik sindrom) ham ahamiyati 
kattadir. Semizlik kasalligiga duchor bo’lgan bemorlarning deyarli 
hammasida gipertoniya kasalligi rivojlanadi. Bundan tashqari kasallikni 
kelib chiqishiga ko’maklashuvchi omillar ham mavjud.
Qon bosimini ko’tarilishini quyidagi turlari farqlanadi; 
Birlamchi AG; Ikkilamchi AG; 
Essеntsial yoki idiopatik gipеrtеnziya, gipеrtoniya kasalligi (80%) 

---

225