O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Yoy pechida cho‘yanni monojarayon yordamida suyuqlantirish 
texnologiyasi.
Shixta sifatida, asosan, cho‗yan yoki po‗lat temir- tersaklari va 
qaytarilgan metall, shuningdek, biror miqdorda quyma ko‗rinishidagi yangi 
cho‗yandan foydalaniladi. Shixta mavjud shixta materiallarining kimyoviy tarkibiga 
va kuyindiga asoslanib hisoblanadi. Odatda, uglerodning kuyishi 10%, kremniyning 
kuyishi 10% va marganesning kuyishi 20% deb qabul qilinadi. Shixtada qirindidan 
foydalanilganda elementlarning kuyishi sezilarli darajada ortishini hisobga olish 
lozim. 
Har bir suyuqlantirish oldidan futerovkani mayda ta‘mirlash zarur. Shu 
maqsadda tag va qivaliklar zapravka qilinadi, ya‘ni tag va qiyaliklardagi 
chuqurchalarga oldingi suyuqlantirish jarayoni tugagan zamonoq, 90—92% kvars 
qumdan, 5—6% suyuq shisha va 3—4% suvdan iborat aralashma surtiladi. 
Futerovka asosli bo‗lganda zapravka dolomit yoki magnezit massa bilan amalga 
oshiriladi. 
Shixta ixtisoslashtirilgan qovg‗a yordamida yuklanadi. Shixtaning hovlisiga 
massasi pech sig‗imining qariyb yarmini tashkil qiladigan shixta porsiyasi 
yuklanadi. Shixtani pech vannasiga yuklash uchun gumbaz chetga suriladi, qovg‗a 

---

177 
pech vannasi bilan o‗qdosh qilib o‗rnatiladi va tubi ochiladi. Yuklash oldidan 
karbyurizatorning (elektrod siniqlari, elektrod uvoqlari va shunga o‗xshashlar) hisob 
miqdoridan 75%i qovg‗a yoki pechga uzatiladi. 
Yuklangan va gumbaz bilan berkitilgan pech suyuqlantirish uchun ishga 
tushiriladi, ya‘ni kuchlanish ostida bo‗lgan elektrodlar shixta bilan 
kontaktlashgunga qadar pechga kiritiladi. Yoy razryadlarini turg‗un o‗tishi yo‗lga 
qo‗yilgandan keyin pech quvvati yuqori bosqichga o‗tkaziladi. Shixta suyuqlangan 
sayin suyuqlanmagan bo‗laklar hosil bo‗lgan quduqlarga itarib tushiriladi. Shlak 
hosil qilish uchun uni hosil qiluvchi komponentlar. ohak va qum kiritiladi. Ularning 
massasi shunday tarzda tanlanadiki, suyuqlantirish oxirida metall qalinligi 50 mm 
ga yaqin shlak qatlami bilan qoplansin. Shlakning qovushoqligi yuqori bo‗lmasligi 
kerak (sinov qoshig‗idan oson to‗kilsin), qotgandan keyin, esa yashilroq sirtli zich 
siniq joyiga (siniqqa) ega bo‗lshi kerak. Qattiq holatda shlak singan joyining qora 
rangli va pufakchasimon bo‗lishi uning yuqori darajada oksidlanganligi haqida 
guvohlik beradi. Bunday holda shlakni qisman chiqarib tashlash va shlak hosil 
qiluvchi yangi komponentlar qo‗shish kerak. 
Asosiy shlakni hosil qilish uchun pechga 1 t metallga 0,15 kg miqdorda ohak 
kiritiladi, natijada 0,001% oltingugurt chiqarib yubori- ladi. To‗la suyuqlangandan 
keyin kimyoviy analiz qilish va oqarganligini tekshirish uchun namunalar olinadi, 
pech esa ikkinchi bosqichga ulanadi va metall 1400—1450 °C gacha o‗ta qizdiriladi. 
So‗ngra shlak chiqarib yuboriladi, pechga karbyurizatorning umumiy hisob 
massasidan qolgan 25%i hamda ohak va qum kiritiladi. Birinchi ekspress- analiz 
natijalariga ko‗ra pechga ferroqotishmalar beriladi. So‗ngra metall 1440—1480 °C 
gacha o‗ta qizdiriladi va kovshga chiqariladi.