|
3.15- rasm.
Vagranka jarayoni parametrlari o‗zaro bog‗lanishining nomogrammasi (t
Me
— metall
temperaturasi, °C; Q
sol.vagr.
— vagrankaning solishtirma unumdorligi, t/soat ∙ m
2
).
Vagrankada suyuqlantirish tugagach havo beradigan mashina (vozduxoduvka)
to‗xtatiladi, shlak va suyuq cho‗yan chiqarib yuboriladi, vagranka tubi ochiladi
(bunda tag va salt kolosha ag‗dariladi) va koks suv bilan o‗chiriladi.
Vagranka ishlab turgan vaqtda turli buzuqliklar bo‗lishi mumkin. Ularning
166
vujudga kelish sabablari va bartaraf qilish choralari 3.6- jadvalda keltirilgan.
Shlak hosil bo‘lishi va uning vagranka jarayoniga ta’siri.
Kislotali va asosli jarayonlarning o‘ziga xos xususiyatlari
Shlak hosil bo‗lishi — metallurgiya jarayonida ishtirok etadigan asosiy
fazalardan biridir, shuning uchun uning tarkibi va xossalari suyuqlantirishning
borishiga va olinadigan metall xossalariga sezilarli ta‘sir qilishi mumkin.
Vagranka shlakining hosil bo‗lish manbalari quyidagilardir: Si, Mn, Fe va
boshqa elementlar kuyindisi, futerovka sirtining erishi, shixtaning ifloslanishi
(shixtadagi qum va begona aralashmalar), yoqilg‗i kuli, fluslar. Odatda, vagrankada
metall massasidan 5—10% shlak hosil bo‗ladi. Shlak tarkibiga CaO, SiO
2
, A1
2
O
3
,
MnO, FeO, MgO oksidlar,
3.6-jadval
Vagrankada suyuqlantirishda bo‘ladigan buzuqliklar va ularni bartaraf qilish
choralari
Buzuqliklar
Sabablar
Bartaraf qilish choralari
1
2
3
Suyuqlantirish
boshida
metallning
temperaturasi
past
Salt koloshaning boshlang‗ich
balandligi past; mayda
koksning mexanik
mustahkamligi kichik; uzoq
vaqt yoki jadal qizdirilishi
tufayli salt kolosha
balandligining ko‗p pasayishi
Bitta yoki ikkita (qo‗shaloq)
yoqilg‗i koloshasi yuklansin;
beriladigan havo sarfi vaqtincha
kamaytirilsin (suyuqlantirish
zonasiga to‗ldirma kelguncha)
Chiqarilayotgan
metallning
temperaturasi
pasaygan
Suyuqlantirish zonasining sathi
va qizdiriladigan havo
temperaturasi pasaygan
Ikkita (qo‗shaloq) yoqilg‗i
koloshasi yuklansin; koks va
metall kolosha vazifasining va
dozalanishining to‗g‗ri
tanlanganligi tekshirilsin;
beriladigan havo temperaturasi
ko‗tarilsin
167
Metall
vagranka tagini
yorib o‗tgan
Tag tiqmasining sifati past; suv
tagni vagrankaning suv bilan
sovitiladigan uzellarining zich
bo‗lmagan joylari orqali
kelayotganda o‗pirib ketgan;
suyuqlantirish boshida
beriladigan havo bosimi katta
Vagrankaga havo berish
to‗xtatilsin; undagi jami metall
chiqarib yuborilsin (shlakka
qadar); o‗tga chidamli gil (letka
tarkibli) bilan yorib o‗tilgan joy
berkitilsin; vagrankaga suv
tushishiga yo‗l qo‗yilmasin
Metall letkada yoki
suyuqlantirish
boshida sifonli
shlak ajratgichning
o‗tish zonasida
qotib qolgan
Metallning temperaturasi
pasaygan; letka yoki o‗tish
kanali yomon tiqilgan (butun
uzunligigacha emas); o‗tish
kanali va shlak ajratgich yetarli
darajada quritilmagan; koks
bo‗laklari o‗tish kanaliga tushib
qolgan
Vagrankaga havo berish
to‗xtatilsin; letka kislorod bilan
kuydirib teshilsin. Zarur bo‗lsa,
metallning temperaturasini
ko‗tarish choralari ko‗rilsin
Sifonli shlak
ajratgichning o‗tish
kanali orqali
metallning oqib tu-
shishi to‗xtagan
Metall temperaturasi keskin
pasaygan; o‗tish kanaliga koks
bo‗lagi yoki sirti kuygan g‗isht
tushgan
Havo berilishi to‗xtatilsin: shlak
ajratgichdan metall chiqarib
yuborilsin; o‗tish kanali lomcha
bilan tozalansin yoki kislorod
bilan kuydirib teshilsin
yoki vagranka darhol urib
sindirilsin; metalining
tempotaturasini oshirish uchun
choralar ko‗rilsin
Vagrankada shlak
furmalarga
ko‗tarilgan va
lining sifonli
shlak ajratgich
orqali chiqishi
to‗xtagan
Vagrankadagi havo bosimi
yetarli emas; sifonli shlak
ajratgich o‗lchamlariga rioya
qilinmagan; o‗tish kanaliga
koks bo‗lagi tushib qolgaii
Beriladigan havo bosimi
eng katta qiymatgacha kо‗tarilsin;
letka «igna» bilan tozalansin, agar
bu chora natijalar bermasa,
vagrankaga havo berish to‗xtatilsin
va metall pastki letka orqali
chiqarib yuborilsin; shlak va
metall ostonalari pasaytirilsin
168
Shixta yuqorida
muallaq turib
qolgan
Yirik shixta ishlatilgan;
vagranka shaxtasining
futerovkasida o‗yiq joy va
chiqiqlar bor
Vagrankaga havo berish
to‗xtatilsin; xavfsizlik texnikasiga
rioya qilgan holda shixtani yuklash
tuynugi orqali yoki berk
vagrankalar shaxtasidagi luklar
urib teshilsin. Bunda oldindan
ulardagi gaz tozalash sislemasida
siyraklashish hosil qiladigan
qurilmalar to‗xtatilsin va shaxtaning
yuqorigi qismidagi luklar ochilsin.
Nuqson bartaraf qilingandan so‗ng
ikki hissa oshi- rilgan yoqilg‗i
koloshasi berilsin
Shixta pastda
muallaq turib
qolgan (shixta
shlak nastilida
muallaq turib
qolgan)
Tarkibida kul ko‗p bo‗lgan
mayda koks yoki sifatsiz flus
ishlatilgan; ta‘mirlash sifatsiz
bajarilishi tufayli futerovkaning
ayrim joylari qulab tushgan
Yirik koks yoki oson
suyuqlanadigan flusdan
bilta yoki ikkita yoqilg‗i koloshasi
berilsin; agar nuqsonni bartaraf
qilib bo‗lmasa, «kozel» hosil
bo‗lishining oldini olish uchun
vagranka urib sindirilsin
shuningdek, Cr
2
O
3
, TiO
2
, V
2
O
3
, P
2
O
5
, K
2
O
5
, Na
2
G va sulfidlar (FeS va boshq.)
kiradi. Lekin shlakning asosiy tashkil etuvchilari — kremniy- yer (SiO
2
), glino- yer
(A1
2
O
3
) va kalsiy oksidlari (CaO). Shlak tarkibi qo‗llaniladigan futerovkaning
tipiga, fluslarning miqdori va tarkibiga bog‗liq.
Suyuqlantirishning kislotali va asosli jarayonlari bir- biridan farq- lanadi.
Kislotali jarayonda vagranka shamot bilan futerovka qilinadi, flus sifatida esa
2—3% li ohaktoshdan foydalaniladi. Suyuqlantirish jarayonida kislotali shlak hosil
bo‗lib, uning tarkibida SiO
2
(40—60%) ko‗p bo‗ladi. Bundan tashqari, uning
tarkibida 10—20% A1
2
O
3
va 10—30% CaO + MgO bo‗ladi. Asosli jarayonda
futerovkada asosli olovbardosh materiallardan foydalaniladi. Flus sifatida 7—10%
li ohaktosh qo‗shiladi. Bunda quyidagi tarkibli shlak hosil bo‗ladi: 20-30% SiO
2
,
5-10% A1
2
O
3
, 40-50% CaO va 10-15% MgO.
Fizik- kimyoviy jarayonlarning umumiy qonuniyatlariga muvofiq, oksidlanish
jarayonida kislotali oksidlar bo‗ladigan elementlar asosli shlaklar bilan ancha jadal
169
oksidlanadi. Shu sababli asosli jarayonda kremniy kislotali jarayonga qaraganda
ko‗p oksidlanadi, marganes esa, aksincha, kislotali jarayonda asosli jarayonga
qaraganda ko‗p oksidlanadi. Bundan asosli jarayonda olingan cho‗yan tarkibida
uglerod ko‗p bo‗ladi, degan xulosa kelib chiqadi.
Asosli jarayonning muhim afzalligi metalldan 40—50% oltingugurtni va
30—40% fosforni chiqarib tashlash imkoniyatiga egaligidir. Asosli shlaklarda
tarkibidan S ni chiqarishga yordam beradigan erkin kalsiy oksidi bo‗ladi. Metallning
temperaturasi va shlakdagi CaO va SiO
2
ning nisbati yuqori, shuningdek, FeO ning
miqdori qancha kam bo‗lsa, desulfuratsiya shuncha samarali bo‗ladi.
Shlak tarkibida CaO va FeO miqdori qancha ko‗p bo‗lsa, fosfor shuncha jadal
chiqariladi. Past temperaturalarda bu jarayon juda jadal sodir bo‗ladi.
Shunga qaramasdan, vagrankalarda cho‗yan, odatda, kislotali shlaklar bilan
suyuqlantiriladi, chunki bunda jarayon sodda, futerovka esa arzon bo‗ladi. Vagranka
jarayonining olishiga nafaqat shlak va metallning kimyoviy reagentlar sifatidagi
o‗zaro ta‘siri, balki suyuq fazadagi shlakning «xatti- harakati» ham ta‘sir qiladi.
Tarkibga qarab, shlak turli suyuqlanish temperaturasiga va qovushoqlikka ega
bo‗lishi mumkin. Qovushoqligi yuqori bo‗lganda hatto suyuq shlak vagranka
jarayonining borishini buzishi mumkin, chunki nastillar hosil bo‗ladi (ayniqsa,
temperatura biroz past bo‗lgan furmalar ustida). Qovushoq shlak metalldan yomon
ajraladi, chunki ba‘zan shlakda metall qo‗shilmalari — korolkilar qoladi, bu —
qaytarib bo‗lmaydigan metall yo‗qotishlaridir.
Tajriba shuni ko‗rsatadiki, shlakning qovushoqligi 0,3—0,8 Pa ∙ s bo‗lishi kerak.
3.16- rasmda psevdouchlik sistema SiO
2
—A1
2
O
3
—Σ CaO, MgO, FeO ning 1500 °C
temperaturadagi qovushoqligi haqida ma‘lumotlar keltirilgan. Shu diagrammaning
o‗zida SiO2 —A12O3 — CaO uchlik sistemaning holat diagrammasidan chiziqlar
chizilgan.
SiO
2
170
CaO+ 90
80
70 60 50 40 30
20
10 Al
2
O
3
+ FeO + MgO
Do'stlaringiz bilan baham: |
