O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

2.3. Metallurgik fazalarning tuzilishi 
Oldingi paragrafda kimyoviy va fazaviy muvozanatga qiymatlari moddalar 
konsentratsiyasiga bog‗liq bo‗ladigan termodinamik (H, U, G) va kimyoviy 
potensiallarning qanday ta‘sir qilishi ko‗rsatilgan edi. Ushbu paragrafda esa 
komponentlarning eritmalar va fazalarda bir-biri bilan o‗zaro ta‘siriga bog‗liq 
bo‗lgan potensiallarning ta‘siri ko‗rib chiqiladi. Bu o‗zaro ta‘sirga fazalarning 
o‗zining tuzilishi hamda ularning tarkibi sezilarli ta‘sir qiladi. 
Qattiq va suyuq metallarning tuzilishi va xossalari. Metallar va qotishmalar 
qattiq holatda ularning xossalarini aniqlaydigan polikristall strukturaga ega bo‗ladi. 
Ular tarkibining o‗zaro ta‘siri, strukturasi va xossalarini o‗rganish bilan 
metallshunoslik shug‗ullanadi. 
Metallurgik jarayonlar uchun suyuq metallarda kristall struktura qanday 
darajada saqlanishi juda muhimdir, chunki u suyuqlanmalar qotgandan keyin ham 
ularning xossalariga ta‘sir qiladi. Buni shu narsa bilan tushuntirish mumkinki, suyuq 
qotishmalar nomuvozanat sistemadan iborat bo‗ladi. Bu sistema mikrogeterogen 
strukturaga ega bo‗lib, unda atomlarning uzoq joylashish tartibi buzilgan va yaqin 
joylashish tartibi saqlanib qolgan. 
Kristall strukturaning saqlanish darajasi irsiyatni, ya‘ni dastlabki metallar va 
qotishmalar suyuqlantirilib, quymada qotgandan keyin ular xossalarining biron 
darajada saqlanib qolishini aniqlaydi. Suyuqlantirish jarayonlari uchun metallar 
xossalaridan suyuqlanish temperaturasi, zichlik, qovushoqlik va sirt taranglik eng 

---

85 
katta ahamiyatga ega (2.5-jadval). 
2.5- j a d v a l
Ba’zi metallarning xossalari 
Metall 
Suyuqlanish 
temperaturasi, 
°C 
Zichligi, 
g/sm
3