58
Kovalent bog‗lanish hosil bo‗lganda ikkita atom
bilan umum- lashtiriladigan
elektronlar bog‗lovchi orbital deb ataladigan orbitallarni egallaydi. Gaz fazada
molekular orbitallarning hosil bo‗lishini ko‗rib chiqamiz. Gaz fazaning
shakllanishida С, О, H va N qatnashadi. Azot oksidlanish-qaytarilish jarayonlariga
aktiv ta‘sir ko‗rsatmaydi. Uglerod
va vodorod qaytargichlar, ularning birikmalari
CO, va H
2
O esa oksidlagichlar hisoblanadi.
С—О—H sistemaning gaz molekulalaridagi bog‗lanishlar shubhasiz
kovalentlidir, chunki elektrmanfiyliklar ayirmasi quyidagiga teng:
= 0,4;
= 1,0;
= 1,4;
Kislorod molekulasining elektron tuzilishi 2.1- rasmda keltirilgan.
Kislorod
uchun juftlanmagan ikkita elektronning bo‗lishi unga xosdir, lekin ma‗lumki,
tarkibida juftlanmagan elektronlari bor zarrachalar (atomlar, ionlar, molekulalar)
yuqori darajada reaksion qobiliyatga ega bo‗ladi. H
2
va CO molekulalarida esa
juftlanmagan elektronlar bo‗lmaydi.
CO
2
molekulada elektronlar π
y
, π
z
va bog‗lanmagan ikkita σ
s
orbitallarda,
shuningclek, π
y
, π
z
va bog‗laydigan ikkita σ
x
orbitallarda juft-juft bo‗lib, ketma-ket
joylashadi. Bu molekulada juftlanmagan molekulalar bo‗lmaydi. H
2
O
uchun ham
elektronlarning joylashishi shunga o‗xshash bo‗ladi. Molekular orbitallarda
juftlanmagan elektronlarning bo‗lmasligi oksidlagichlarga o‗xshagan gazlar
kislorodga qaraganda kamroq reaksion qobiliyatga
ega ekanligi haqida xulosa
chiqarishga imkon beradi.
Agregat holatlar. Qorishmalar
Barcha qattiq jismlar ikkita katta klassga bo‗linadi: kristall va amorf. Qattiq
kristall holat zarrachalarni to‗g‗ri va takror joylashishi bilan xarakterlanadi. Qattiq
kristall jismlarning to‗rtta tipi mavjud: molekular kristall (masalan, ikki o‗lchovli
argon), ion kristall (KCl), kovalent kristall (uglerod) va metall. Molekular kristallda
zarrachalar orasidagi bog‗lanish Van-der-vaals o‗zaro ta‘sir kuchi hisobiga, ion
59
kristallda Kulon o‗zaro ta‘sir kuchi hisobiga amalga oshadi.
Kovalent kristallda
kovalent bog‗lanish, metallda esa elektronlarni umumlashtirish hisobiga amalga
oshadigan metall bog‗lanish mavjud.
Kristallarning har qaysi tipi o‗ziga xos ma‘lum xossalarga ega. Molekular
kristall uchun
past suyuqlanish temperaturasi, sublimatsiyaga moyillik, mo‗rtlik,
elektr o‗tkazmaslik xosdir. Ion kristall yuqori temperaturada suyuqlanadi, mo‗rt,
faqat suyuqlantirilgan holatda elektr o‗tkazuvchan bo‗ladi.
Kovalent kristallar
taxminan xuddi shunday xossalarga ega. Metall kristallar uchun yuqori darajada
elektr o‗tkazuvchanlik, egiluvchanlik xos. Atomlarning bir-biriga nisbatan
joylashishiga qarab, kristall panjaralarning turlari farqlanadi (2.4-jadval).
2.4-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: