12 kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

 
 
 
 
 
 

---

122 
Bob bo„yicha xulosalar 
Chizmachilik fanining asosiy maqsadlaridan biri oʻquvchi-talabalarga buyum 
chizmasini tuzish va uni oʻqishni oʻrgatish hamda grafik savodxonlikka 
erishishishini ta‟minlashdan iborat. Bundan maqsad har bir insonni zamonaviy 
texnika bilan “tillasha” olishini ta‟minlashdir.
Bundan tashqari bu fanning yana bir maqsadi - yuqori salohiyatga ega 
boʻlgan ijodkor yoshlarni ham voyaga yetkazishdan iborat. Mashinasozlikdami, 
qurilishdami yoki boshqa bir texnika sohalaridami kundan-kunga yangiliklar 
yaratilmoqda. Bu yangiliklar insonning turmush tarzini yengillashtirish, 
qulaylashtirishga xizmat qiladi. Bizning barkamol avlodda ham shunday 
ixtirochilar, konstruktorlar, arxitektorlar yetishib chiqishida chizmachilik fanining 
oʻrni va amaliy ahamiyati juda katta. Chizmachilik fanida ijodiy izlanish talab 
qiladigan grafik masalalar talabalarning fazoviy tasavvuri va tafakkurini 
rivojlantirishda, mantiqiy fikrlash qobiliyatini kuchaytirishda katta ahamiyatga ega.
Chizmachilik fanidagi loyihalash masalalari talabadan ijodiy izlanishni talab 
qiladi. Izlanish davomida talabaning tasavvuri, tafakkuri, fikrlash qobiliyati, 
solishtirish va eng maqbulini aniqlash, xulosa chiqarish va fikrini himoya qilish 
xususiyatlari rivojlanadi. 
Loyihalash masalalari birdaniga juda muammoli tarzda tuzilmaydi. Dastlab, 
talabaga tarkibida qisman loyihalash elementlari mavjud boʻlgan grafik masalalar 
beriladi. Bunday masalalar talabani loyihalash jarayoniga olib kiradi. Soʻngra 
yechim varianti bir nechta boʻlishi mumkin boʻlgan loyihalash masalalari beriladi. 
Talaba oʻz variantlarini ishlab chiqadi va boshqalarning yechimlari bilan 
taqqoslaydi. Bunda asosan proyeksion chizmachilikka oid loyihalash masalalari 
berildi. 
Ikkinchi bosqichda talabaga texnik detal va moslamalarni loyihalashga oid 
grafik masalalar berilishi ushbu bobda ishlab chiqildi.
Yuqoridagi fikrlar asosida mazkur bobda chizmachilik fanidagi ijodiy 
masalalarning yo„nalishi va ko„rinishlari haqida fikr yuritildi. Talabalarning 

---

123 
loyihalash faoliyatiga umumiy tayyorganligining o„sishini ta‟minlash uchun 
dastlab, ma‟lumoti to„liq berilmagan shakllarni modellashtirish lozimligi, bunday 
modellashtirishni quyidagi ketma-ketlikda tashkil qilish maqsadga muvofiq 
bo„lishi taklif qilindi.
1.
Talabani ijodkorlikka boshlang„ich o„qitish. 
2.
Modelning berilgan texnik rasmi bo„yicha undagi yetishmovchi 
chiziqlarni loyihalash. 
3.
Modelning berilgan ko„rinishlari bo„yicha undagi yetishmovchi 
chiziqlarni loyihalash. 
4.
Detalni kesuvchi tekislik vaziyati, uning qirqimga kirgan qismi va 
kesim elementlari bo„yicha “aylanma” detallarni loyihalash. 
5.
Detal o„qining vaziyati va ichki hamda tashqi konturlari elementi 
bo„yicha “aylanma” detallarni loyihalash. 
6.
Detalning bitta ko„rinishi va boshqa proyeksiyalarining gabariti 
bo„yicha uni loyihalash. 
7.
Detalning bitta ko„rinishi va boshqa proyeksiyalarining gabariti 
hamda unga qo„shimcha elementlarni kiritish bo„yicha uni loyihalash. 
8.
Detalning berilgan ko„rinishining gabariti va qirqimi bo„yicha uni 
loyihalash. 
9.
Detalning berilgan kesimi va bosh ko„rinishining gabariti bo„yicha uni 
loyihalash. 
10.
Berilgan tavsifi bo„yicha detalni loyihalash. 
11.
Berilgan yoyilmasi bo„yicha detalni loyihalash. 
Taklif etilayotgan variant yagona bo„lmay, u talabalarda loyihalash faoliyatini 
shakllantiradi va keyinchalik maqsadaga muvofiq masalalarni qayta ishlashga kuch 
beradi. Bu yerdagi barcha masalalar buyumning chizmasidagi yetishmagan 
ma‟lumotlari bo„yicha uni modellashtirishga qaratilgan. 
Bundan tashqari chizmachilik fani bo„yicha ijodiy masalalarning barchasida 
talabalardan u yoki bu kasb uchun xos bo„lgan maxsus bilimlarni talab 

---

124 
qilmaydigan grafik ishlar asosiy o„rin tutishi lozim. Arxitektura va dizayndagi 
loyihalash ishlari masalalari bilan grafik faoliyatning keng qamrovli 
hamohangligini ta‟minlash uchun chizmachilik fanidan loyihalash elеmеntlari 
kiritilgan ijodiy masalalarni sohalar bo„yicha quyidagi uch guruhga ajratish 
mumkinligi bayon qilindi.
1.
Dizayn sohasida. 
2.
Texnika sohasida. 
3.
Me‟morchilik sohasida. 
Ushu sohalar bo„yicha loyihalanayotgan buyumning konstruktorlik 
yеchimlarini bajarish lozim bo„lib, uni amalga oshirishda dеtallar chizmasini va 
yig„ma birliklarning yig„ish chizmasini bajarish talab qilinadi. Bu ikki grafik ish 
quyidagi mazmunda tashkil qilinsa maqsadga muvofiq bo„lishi aytib oʻtildi: 
-
“konstruktsiyalashni oxiriga еtkazish”da (konstruksiyaning yеtishmaydigan 
bo„g„inini to„ldirish); 
-
“qayta konstruksiyalash”da (prototip tahlili asosida konstruksiyani 
takomillashtirish); 
-
tеxnik shartlar bo„yicha konstruksiyalashda (prеdmеtli-grafik tayanchlar 
bilan). 
Bulardan tashqari loyihalash masalalarini oʻqitishda pedagogik va axborot 
kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish orqali samaradorlikka erishish 
imkoniyatlari yoritilgan. Bunda hamkorlikda oʻqitish va evristik texnologiyalardan 
foydalanishga amaliy misollar keltirilgan.