12 kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

 
2.4.6-rasm
2.4.7-rasm
 
2.4.7-rasm, 
a
, 
b
, 
c
, 
d
larda mustaqil bajarish uchun shunday mazmundagi 
masalalar berilgan. 
Vazifani bajarish jarayonida o„qituvchi o„quvchilarga yo„naltiruvchi – avval, 
umumiy, keyin bevosita mavzuga yaqin evristik savollar berib, o„quvchilarning 
refleksivtik hamda individuallik qobiliyatlarini ravshanlanishiga yordam berib 
turadi. Bunday yondashishda har bir o„quvchi o„zining oldingi olgan bilimlari 
asosida yangi ijodiy qarashlar orqali o„zlarining shaxsiy fikrlarini berilgan fazifani 
loyihalash yordamida namoyon etadi. 

---

118 
Pedagogika oliy o„quv yurtlarida muhandislik grafikasi (chizmachilik) 
darslarida talabalarga konstruktorlik masalalari: texnik detallarni shakllantirish, 
detallarga o„lchamlar qo„yish texnalogiyasi, qo„yim va o„tqazishlar, detallarga 
ishlov berish usullari texnalogiyasi, mashina detallarining texnalogiyalikligi, 
detallarni o„zaro biriktirish usullari, inversiya, qo„yilgan vazifani turlicha yechish, 
mashinalarni loyihalashning asoslari kabi nazariy bilimlardan keyin amaliy 
mashg„ulotlarda berilgan sxema-rasm bo„yicha loyihalash (konstruksiyalash) kabi 
turli ko„rinishdagi masalalar bajariladi. 
Misol sifatida richag (katta kuchni 
kichik kuch bilan muvozanatlaydigan oddiy 
mexanizm (detal) olinsin (2.4.8-rasm). U 
tayanch nuqtasiga ega bo„lgan qattiq jismdan 
iborat bo„lib, tayanch nuqtasidan o„tuvchi 
tekislikdagi kuchlar ta‟sirida bo„ladi. 
Agar kuchlar tayanch nuqtasining ikki 
tomonida joylashgan bo„lsa, muvozanatda 
bo„lishi uchun tayanch nuqtaga nisbatan 
olingan kuchlar, momentlar yig„indisi nolga 
teng bo„lishi kerak. Richagning 
a
yelkasi 
uning 
b
yelkasidan qancha katta bo„lsa, 
harakatlanuvchi kuch qarshilik kuchidan 
shuncha kichik bo„ladi. Bu richag qonuni. 
Bunda kuchdan qancha yutilsa, masofadan 
shuncha yutqaziladi. 
Richagning tayanch nuqtasi 
A
, yelkalaridagi 
B
va 
C
elementlari sxemasi 
berilgan (2.4.8-rasm, 
a
). Ushbu sxemaga binoan richagning konstruksiyasi 2.4.8-
rasm, 
b
dagi ko„rinishda loyihalanadi. 
Endi ashyoni tejash maqsadida 
B
va 
C
elementlarini birlashtiruvchi tayanch 
elementi olib tashlansa, richag 2.4.8-rasm, 
c
dagi ko„rinishda loyihalanishi 
2.4.8-rasm 

---

119 
mumkin. Yoki 
A
va 
C
yelkasi qatnashmasin deyilsa, 2.4.8-rasm, 
d
dagi yoki 
A
va 
B
yelkalarsiz bajarilsa, 2.4.8-rasm, 
e
dagi, yoki 
B
va 
C
ga 
A
dan tik o„tkazib 
kuchlarni barobar taqsimlansa, 2.4.8-rasm,
f
dagi, yoki listli materialdan 2.4.8-
rasm, 
h
dagi ko„rinishda bo„ladi. 
Yoki detallarni qisib turuvchi vintli moslamada kamchilik mavjud. Detalni 
chiqarib olish uchun vintni ko„p marta aylantirishga to„g„ri keladi. Moslamaning 
konstruksiyasiga shunday o„zgartirish kiritish kerakki, vintning bir yoki bir yarim 
marta aylanishidan so„ng detal osongina chiqib ketsin. Ushbu jarayon loyihalansin 
(2.4.9-rasm).
Bunday masalalarni qayta loyihalash jarayonida evristik o„qitish 
texnalogiyasidan foydalanish tavsiya etiladi. 
Talabalarga ushbu metodning qonun-qoidalariga asosan vaqti-vaqti bilan 
o„qitish shakliga mos umumiy maqsadli yo„naltiruvchi savollar hamda o„qitish 
metodiga binoan aqliy hujum uyushtirish lozim. Qo„llanilayotgan o„qitishning 
shakli va metodi orqali talabalarda ijodiy rivojlanishni kuzatish mumkin. Ijodiy 
fikrlash esa o„quvchi va talabalarning fazoviy tasavvuri va tafakkurini 
rivojlantiradi. Bundan tashqari talabalarning har biriga individual vazifalar berilib, 
ularda shaxsiylik hissi uyg„otiladi. Berilgan masalalarning individuallikligi 
talabada o„z-o„zini ijodiy rivojlanish, shaxsiy g„oyalarni ro„yobga chiqarish, turli 
gipoteza, loyihalash ishlarini bajarishni o„zlashtirishga imkon yaratiladi. Natijada 
intelektual salohiyatli yoshlar yanada ko„payishiga erishiladi. 
2.4.9-rasm