|
lean production
» tamoyillariga,
additiv, nano- va biotexnologiyalarga asoslangan ishlab chiqarishlarning ko‘proq
ta’siri ostida amalga oshirila boshlaydi. Mos ravishda, boshqaruv qarorlari ishlab
chiqish va qabul qilish uchun talab qilinadigan axborot hajmi yana ham ortadi,
tovarlar va hizmatlar ishlab chiqarish bo‘yicha boshqaruv strukturasi qayta
formatlanadi, aholi va biznesning davlat organlari bilan o‘zaro aloqalari tizimida
katta o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bunda ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishning ijobiy
yo‘nalishiga o‘tish bosqichidagi asosiy omillar quyidagilar hisoblanadi:
elektron hukumat konsepsiyasini amalga oshirish;
transport, uy-joy kommunal hizmatlarini va boshqalarni kompleks
axborotlashtirishga asoslanadigan «raqamli shahar» g‘oyasini tatbiq etish;
yangi texnologik avlod tovarlarining bozorda ommaviy raivshda paydo
bo‘lishi (masalan, robotlar, haydovchisiz avtomobillar ishlab chiqarish va
boshqalar);
3D-printerlarning ishlab chiqarishda qo‘llash ko’lamining ortishi;
«aqlli» va o‘ta ekologik uy-joylar qurish g‘oyasini amalga oshirish, bu
katta hajmdagi yangi pardozlash va qurilish materiallari talab qiladi;
organizmni yoshartirish, davolash bilan bog‘liq innovatsion tibbiy
preparatlarga talabning o‘sishi;
turli xildagi muqobil va erkin bandlik shakllari, jumladan, autsorsing
tarqalishi (buxgalteriya hizmatlari, dasturlash, ijodiy faoliyat va boshalar);
55
potensial ish beruvchi buyurtmalar joylashtiradigan ko‘p sonli
professional tarmoqlar yaratish.
Sanab o‘tilgan omillar tovar va elektron hizmat yig‘indisi sifatida ko‘rib
chiqilishi mumkin bo‘lgan raqamli iqtisodiyot platformalarini qo‘llash yo‘li bilan
boshqaruv va ishlab chiqarishdagi harajatlarni qisqartirish bilan bog‘liq.Gap
birinchi navbatda, hizmatlar buyurtmasi, resurslardan birgalikda foydalanish,
kontragentlar tanlab olish, electron savdo, to‘lovlar va shu kabi platformalar haqida
boradi.Texnologik
jihatdan
raqamli
iqtisodiyot
yuridik
va
jismoniy
shaxslarningbirgalikdagi faoliyati bo‘yicha o‘zaro aloqa qilishi mumkin bo‘lgan
muhitni ifodalaydi. Hizmatlar sohasida raqamli texnologiyalar katta hajmdagi
operatsiyalar bilan namunaviy vazifalarni arzon, qulay va vositachilarsiz qilishga
qodir bo‘lib, bunga
Uber
taksi buyurtmasi (biznesni «uberizatsiya» qilish),
elektron savdo, internet-banking va boshqalar misol bo‘lishi mumkin.
Iqtisodiyotning ko‘plab sohalarida daromadlilik darajasini oshirish uchun
vositachilarni avtomatik tarmoq servislari (yetarli darajada yaxshi ishlayotgan sayt
yoki mobil ilova) bilan almashtirish mumkin. Biznesni bunday tashkil qilishhizmat
qiymatini sezilarli ravishda pasaytirishga imkon berishdan tashqari, to‘liqsiz
bandlik va yakka tartibda ishlab chiqarishning turli shakllari rolining ustunlik
qiladigan yangi iqtisodiyot strukturasiga olib kelishi mumkin.
Kraud-fanding va kraudsorsing texnologiyalari ham raqamli iqtisodiyot
texnologiyalari sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin.Vositachilarni bartaraf qilish,
internetni rivojlantirish va «aqlli» avtomatlashtirilan servislar yaratish– bu ham
qo‘shilgan qiymat olishga asoslanadigan iqtisodiyotdan hamkorlik va ne’matlar
ayirboshlashga asoslangan iqtisodiyotga o’tishdir (shu jumladan «shering-
economy»). Shu sababli, raqobat o‘zaro manfa’atli kooperatsiya va o‘zaro
aloqalarga o‘rin bo‘shatib beradi vako‘proq vertikal aloqalarga emas, teng o‘zaro
munosabatlarga, bir-birini to‘ldirib turadigan hizmatlar taqdim etishga asoslanadi.
Bu yerdan hizmatlar elektron savdosi va hajmining ortishi va servislar sonining
o‘sishi kelib chiqadi. Jahon banki mutaxassislarining aniqlashicha, yuqori
tezlikdagi internetda foydalanuvchilar sonining 10% o‘sishi YIM yillik o‘sishini
56
0,4% dan 1,4%gacha oshirishi mumkin. Davlatlarning YIM dagi ulushi electron
iqtisodiyot vositasida yiliga qariyb 20% o‘sishi bunday iqtisodiyotning ahamiyati
tan olinishi hisoblanadi, rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich o‘rtacha yeti
foizni tashkil qiladi. O‘sish sur’ati saqlanib qolgan holda 10-15 yildan keyin
bunday iqtisodiyotning jahon YIMdagi ulushi bashoratlarga ko‘ra 30-40%ga
yetishi mumkin ekan. Zamonaviy axborot platformalarini birlashtirish asosida
o‘zaro aloqalarni tashkil qilishning yangi ijtimoiy modellari iqtisodiy
texnologiyalarning (NET) misolida mujassam etilishiga olib keladi. NET ning
asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
tamomila yangi biznes-modellar ishlab chiqish;
turli axborot texnologiyalari va ulardan iqtisodiyotning real sektorida
tashkiliy-texnologik jaryonlarda foydalanishni optimal birlashtirish;
transaksiya harajatlari va moddiy resurslar ishlab chiqishda qo‘llanadigan
moddiy resurslarni minimallashtirish.
Raqamli iqtisodiyot zamonaviy axborot texnologiyalari asosida va real iqtisodiy
sharoitlarga muvofiq rivojlanadi. Agar ilgari ishlab chiqarish, savdo va moliya
texnologiyalari izchillik bilan rivojlangan bo‘lsa, hozirgi paytga kelib, asosan
gorizontal o‘zaro aloqalarga (o‘zini-o‘zi tashkil qilish va singulyarlik), innovatsion
tadbirkorlikka (o‘zini-o‘zi rivojlantirish), axborot injiniringiga (o‘zini-o‘zi
takomillashtirish)
vaiqtisodiy
jarayonlarni
avtoformalizatsiyalashga
(avtostrukturalash) asoslanadigan zamonaviy axborotlashgan iqtisodiyotning asosi
bo‘lgan NET paydo bo‘lgan. NET ning moddiy asosini data-markazlar hamda
axborotni tizimlashtirish va tahliliy qayta ishlash uchun mo’ljallangan zamonaviy
IT-platformalari tashkil qiladi.
Biznes-tahlil va boshqaruv konsaltingi bo‘yicha hizmatlar «provaydingi»
rivojlanishi ham raqamli iqtisodiyotda dolzarb ahamiyatga ega. Yangi institutlar –
axborot-konsalting hizmatlari va davlat rivojlanish agentliklari ishbilarmonlik
muhitini takomillashtirishning tashkiliy asosi hisoblanadi. Raqamli iqtisodiyotning
jamiyat taraqqiyotiga ta’sirini baholash nuqtai-nazaridan Iqtisodiy hamkorlik va
taraqqiyot tashkiloti (IHTT) hisobotlari alohida qiziqish uyg‘otadi. 2008 yil ushbu
57
tashkilot doirasida Seul shahrida (Janubiy Koreya) internet iqtisodiyotining
kelajagi haqidagi Deklaratsiya qabul qilingan. Ushbu deklaratsiya doirasida,
quyidagi jadvalda ko‘rsatilganidek, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun eng
muhim bo‘lgan yettita mavzu muhokama qilingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
