|
Google, FaceBook,
Amazon, Intel
kabi yuqori texnologiyali transmilliy korporatsiyalarga tayanishi
mumkinligi uchun;
AQSHda uning salohiyatidan firmaning o‘zi uchun va hamda mamlakatga
naf keltirish uchun raqamli iqtisodiyotni maqsadga muvofiq ravishda rivojlantirish
mumkin va buning uchun xususiy kompaniyalar zaruriy miqdori bo‘lishi lozim.
Biroq ushbu strategiyada yaqqol kamchiliklar ham bor bo‘lib, ularning
asosiylaridan biri, yetuk raqamli iqtisodiyot shakllantirish jarayonining ancha
uzunligi hisoblanadi. Boshqa norasmiy yetakchi – Xitoy ko‘p jihatdan qarama-
qarshi
strategiyani,
raqamli
iqtisodiyotni
reja
asosida
rivojlanirishni
yo’linitanlagan. Bu fenomenni yaqindan ko‘rib chiqilganida ma’lum bo‘lishicha,
Xitoy e’lon qilgan strategiya ikkita parallel va bir-biri bilan qariyb bog‘liq
bo‘lmagan yo‘nalishlardan iborat:
1. Sanoat internetini joriy qilish hisobiga ishlab chiqarishni raqamlashtirish;
2. Sotuv bozorini yanada kengaytirish uchun Internet imkoniyatlaridan
foydalanish.
Tanlab olingan strategiya quyidagi to’rt asosiy tarkibiy qismni ko‘zda tutadi:
Logistika va ishlab chiqarishi total raqamlashtirish;
Raqamli iqtisodoyot uchun normativ-huquqiy baza ishlab chiqish;
Boshqaruv tizimlarini raqamlashtirish, raqamli platformalar yaratish;
Raqamli platformalar va ekotizimlarni umumiy makonga optimal ravishda
integratsiya qilish.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish O‘zbekiston uchun uning dunyo
maydonidagi raqobatbardoshligini belgilab beradigan strategik ahamiyatga molik
52
masala hisoblanadi. Shuni ham tan olish kerakki, O‘zbekistonga bugungi kunda
maqbul keladigan tadbir qisqa davrda – birinchi navbatda, texnologik ortda
qolishdan qutulishdir. Hosirda esa mamlakatimizda zarur miqdordagi iqtisodiyot
sub’ektlari yo‘qligi tufayli yetuk raqamli iqtisodiyotni o‘z-o‘zidan shakllantirish
uchun shart-sharoitlar yo‘q. Bu esa davlatimizga raqamli iqtisodiyotning
rivojlanishini ucuh shart-sharoitlar yaratish, uni eng kerakli sohalarga yo’naltirish
va bu jarayonni imkoniyat darajasida rag‘batlantirish zarurligi demakdir.
Milliy iqtisodiyotning yana bir muhim ajralib turadigan jihati shundaki, YIM
asosiy qismi davlat korporatsiyalari (yoki davlat ishtiroki ulushi katta bo‘lgan
kompaniyalar) tomonidan yaratiladi. Ishlab chiqarishning ko‘plab tarmoqlarida
davlat ishtirokidagi o‘yinchilar bozorning 80%gacha bo‘lgan qismini tashkil qilishi
mumkin. Bunday sharoitlarda profilli vazirliklar yoki davlat korporatsiyalari
rahbarligi ostida industrial raqamli platformalar yaratish eng oqilona qadam bo’lib
hisoblanadi. Bunday platformalar raqamli iqtisodiyotning tez rivojlanishi va unga
mos keluvchi texnologiyalarning keng tarqalishi uchun zarur infratuzilma bazisini
yaratadi. Raqamli iqtisodiyot platformalari tuzishda asosiy e’tiborni quyidagi
yo‘nalishlarga qaratish zarur: transport, telekommunikatsiyalar, energetika,
ma’lumotlarni qayta ishlash, sog’likni saqlash, dori-darmonlar logistikasi, turizm,
tashqi iqtisodiy faoliyat, ko’chmas mulk va ishlab chiqarish. Aynan shu
sohalarning rivojlanishi infratuzilma va texnologik bazis yaratishga imkon beradi,
ularni boshqa sohalarga ko‘chirgan holda O‘zbekiston yetuk raqamli iqtisodiyotni
maksimal darajada tez rivojlantirishi mumkin. Bunday yondashuv bugungi kunda
respublikamiz uchun eng maqsadga muoviq bo‘lib ko‘rinadi, lekin u ham
kamchiliklardan xoli emas, albatta. Mos keluvchi strategiya unga asoslanishi lozim
bo‘lgan raqamli iqtisodiyot konsepsiyasini shakllantiish uchun taxmin qilingan
yo‘l risklarini ham, raqamli iqtisodiyot risklarini ham hisobga olish lozim.
Ushbu bobga yakun tariqasida shuni alohida aytib o‘tishni istardikki,
rivojlangan mamlakatlar raqamli iqtisodiyoti ko‘plab dasturlari (AQSH, Avstriya,
Avstraliya, Buyuk Britaniya, Koreyava boshqalar) asosiy e’tiborni “raqamli
tibbiyot” va “aqlli shahar” ijtimoiy yo‘nalishlariga qaratadi. Bunday loyihalarni
53
rivojlantirish yo’nalishi jiddiy iqtisodiy samaraga ega emas, lekin u bir qator
dalillar bilan asoslanadi
birinchidan, har qanday keng ko‘lamli rivojlanish dasturi g‘arb turidagi
ochiq jamiyatda jamiyat tomondan ma’qullanishi va qo‘llab-quvvatlanishi lozim.
Shu sababli, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi bunday ijtimoiy loyihalar belgisi
ostida boradi;
ikkinchidan, yirik sanoatlarda raqamli texnologiyalar joriy qilish ertami-
kechmi, o‘z-o‘zidan iqtisodiy maqsadga muvofiqlik tufayli ro‘y beradi. Ijtimoiy
loyihalar esa davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashga ehtiyoj sezadi (ya’ni,
maqsadga muvodiq narsalar aqlga muvofiq, aqlga muvofiq narsalar esa maqsadga
muvofiqdir);
uchinchidan, ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlar raqamli iqtisodiyotni
ma’lum bir ko‘rinishda amalga oshirishga imkon beradigan sezilarli texnologik
asoslarga ega bo‘ladi. Keng ko‘lamli ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish natijasida
ko‘p sonli mutaxassis bo‘lmagan foydalanuvchilardan teskari aloqaga ega
bo‘linadi, bu esa foydalanuvchi nuqtai-nazaridan texnologiyalarni takomillashtirish
va ularni aholining keng qatlamlari uchun ochiq qilishga imkon beradi;
to‘rtinchidan, raqamli texnologiyalarni sanoatda joriy qilish (masalan,
ishlab chiqarishda buyumlar interneti,
3D
-printerlarni ishlab chiqarishga keng
miqyosda joriy qilish kabilar) ancha tor doiradagi vazifalarni hal qilishi ko‘zda
tutilgan. “Raqamli tibbiyot” va “aqlli shahar” ijtimoiy loyihalarini amalga oshirish
esa ko‘proq murakkablik va xilma-xillikni talab qiladi hamda bunday loyihalar
keng halq ommasi tomonidan taqdirlanadi. Barcha zamonaviy texnologiyalar
uchun, ayniqsa, boshqaruv tizimi nuqtai-nazaridan shunday ko’rinishdagi «ijtimoiy
stress-test» zarurdir. Yuqorida aytib o‘tilganlar fikrlar va g’oyalar tufayli, ushbu
ijtimoiy yo‘nalishlarning ijtimoiy muhit uchun muhimligi bizningcha, o’quvchiga
ancha tushunarli bo’lgandir. Lekin ularning raqamli iqtisodiyot respublika
dasturida qanday o‘ringa ega bo‘lishi lozimligi noaniq bo‘lib qolaveradi. Ilk
pallada, resurslar cheklanganligi sababli, sa’y-harakatlarni qaysi yo‘nalishga
qaratish zarurligi haqida qaror qabul qilish zarur bo‘lishi ehtimoli katta, ya’ni,
54
oldimizda ikki yo’l turibdi: ularning biri texnologiyalarni ijtimoiy moslashtirish
bilan shug‘ullanish, ikkinchisi esa mahalliy texnologik asoslarni ko‘paytirish yo’li.
Halqaro rivovlanish hamjamiyatining bashoratlariga ko‘ra, yaqin yillarda,
hozirgi kunda aksariyat tarmoqlarda yetakchi mamlakatlar yigirmataligidan o‘rin
olgan kompaniyalarning uchdan bir qismiuning e-platformalaridan yangi servislar
va biznes-modellar yaratish uchun foydalanadigan qayta qurilgan «eski»
kompaniyalar va yangi da’vogarlar tomonidan jiddiy raqobat his qiladi. Taxmin
qilinishicha, bir necha o’n yillar ichida jahon iqtisodiyoti o‘sishining industrial
bosqichi yakun topadi va uning kelgusi rivoji «
Do'stlaringiz bilan baham: |
