Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

12A3rdfgDfhgJkgRe4F6zrHHTer45HHDfSFg 
Ushbu manzilga mos bo’gan yopiq kalit esa quyidagicha bo’ladi: 
Qwfdg354JJfshridg2F12A3rdfgDfhgJkgRe4F6zrHHTer45HHDfSFg4KskS
FgERT176Ge4Gs 
Huddi shu yopiq kalit egasigina yuqorida ko’rsatilgan manzildan birkoinlarni 
jo’nata oladi. Har bir bitkoin manzilga faqat bittagina yopiq kalit mos keladi va 
ular o’ta murakkab matematik formulalar orqali o’zaro bog’langan. Manzilni 
bilgan xolda unga mos bo’lgan yopiq kalitni topish nazariy jihatdan ham, 
amaliy jihatdan ham mumkin emas. Bitkoin tarmog’ining har qanday 
foydalanuvchisi mustaqil ravishda va tekinga istalgan sondagi bitkoin manzillar 
va yopiq kalitlarni yaratishi mumkin. Mumkin bo’lgan manzillarni juda ham 
ko’plab variantlari bo’lgani uchun ikki marta bir hil manzilni generatsiya qilish 
ehtimolligi deyarli nolga tengdir. Misol uchun, Ravshan ismli tarmoq 
ishtirokchisi o’z yopiq kaliti yordamida bu yopiq kalitini hech kimsaga 
bildirmasdan turib, o’zining bitkoin manzilidan istalgan bitkoin manzilga pullar 
jo’natishi mumkin. Buning uchun u o’z kom’yuterida kerakli tranzaktsiyani 
hosil qiladi va uni yopiq kalit bilan imzolaydi. Bu tranzaktsiyani tarmoqqa 
jo’natishdan avval Ravshanning komp’yuteridagi bitkoin-dastur ushbu 
ma’lumotni bir qancha matematik formulalar yordamida qayta ishlaydi va 
natijada raqamli imzo deb ataladigan mahsus kodni generatsiya qiladi. Bu 
jarayon Ravshanning komp’yuteri tarmoqqa ulanmagan bo’lsa ham avtomatik 
tarzda bajarilaveradi. Raqamli imzo tranzaktsiya va yopiq kalitlarning konkret 
juftligi uchun unikal bo’ladi va u bank chekidagi imzoga o’xshab ketadi. 
Shundan so’ng Ravshan raqamli imzoni tranzaktsiya bilan birgalikda bitkoin 
tarmoqqa jo’natadi. Ravshanning raqamli imzosini olgan komp’yuterlar unga 
mos bo’lgan yopiq kalitni topa olmaydilar, chunki raqamli imzo 

---

397 
yaratilayotganda juda ham murakkab matematik formulalar yordamida hisob 
kitoblar bajarilgan. Ammo Ravshanning raqamli imzosi va uning bitkoin 
manzilidan foydalangan xolda raqamli imzo Ravshanning adresiga mos bo’lgan 
yopiq kalit yordamida yaratilganiga ishonch hosil qilish mumkin. Shunday 
qilib, tranzaktsiyaning ikkala tomonida ham kriptografik operatsiyalar 
bajariladi: bir tomonda raqamli imzo hosil qilinsa, ikkinchi tomonda raqamli 
imzo tekshiriladi. Bitkoin-tarmoqning barcha tugunlari barcha tranzaktsiyalarni 
tekshirishlari lozim, chunki bu ishni bajarish uchun hech qanday boshqa 
markaziy organning o’zi mavjud emas. Ravshanning haqiqiy yopiq birkoin 
manzili borligiga ishonch hosil qilinganidan so’ng, komp’yuter tizimi ushbu 
manzilda jo’natilish uchun mo’ljallanilgan pullar bormi yoki yo’qligini 
tekshiradi. Buning uchun tugunlar Ravshan ko’rsatgan manzildagi oldingi 
barcha bitkoin-tranzaktsiyalarning yozuvlarini skanirovka qiladilar. Bitkoin 
tarmoqning yaratuvchisi Satoshi Nakamoto ham agar tugunlar tranzaktsiyalarni 
ular olingan zahoti yozib qo’salar, jiddiy muammolar paydo bo’lishini yaxshi 
tushungan. Chunki har bir tranzaktsiya haqidadi ma’lumot bir tugunlarga 
oldinroq va boshqalariga keyinroq kelgandan so’ng, har bir manzilda 
saqlanayotgan bitkoinlar soni bo’yicha tushunmovchiliklar paydo bo’lishi 
mumkin. Tarmoq sinxronizatsiyasi muammosini hal qilish uchun Satoshi 
tarmoqning har bir tuguni ishtirok etishi mumkin bo’lgan mug’ombirona 
konkurs o’tkazilishi tashkil etishini taklif qildi. Konkursda ishtirok etayotgan 
tugunlar eng so’nggi tranzaktsiyalarni bloklar deb ataladigan ruyhatlarga 
yig’adilar. Blok hosil qilinganidan so’ng, unga mahsus kriptografik xesh-
funktsiya 
SHA 256
ni qo’llaydilar. Bu xesh-funktsiya istalgan qiymatga ega 
bo’la oladi va ularning asosida unikal 64-razryadli qiymatni generatsiya qiladi. 
Konkurs ishtirokchilari esa boshida bir qancha nollar bo’lgan xesh-funktsiyali 
blok tuzishga harakat qiladilar. Masalan, agarda konkurs shartlari bo’yicha 
boshida beshta nolli xesh-funktsiya topish talab qilinsa, u xolda quyida 
keltirilgan ikkita xesh konkursda g’alaba keltira olar edi: 

---

398