Хикоялар шаклига кура тавсифий ва сюжетли булиши
мумкин.
Тавсифлаш
—
нарса
ёки
\одисанинг
узига
хос
белгиларини баён килишдир. Тавсифлаш киска булиши ва
муайян тузилма асосида тузилиши лозим: дастлаб нарсанинг
номи айтилади, сунгра унинг узига хос белгилари, унинг
Кисмларининг нимага м^лжалланганлиги ва улар уртасидаги
узаро богликлик хамда нарсанинг вазифаси баён кшшнади.
Тавсифий хикоялар киёсий (карама-карши
белгили хамда
хажми, ранги, материали, кисмлари, шаклига караб боскичма-
боск,ич
таккосланадиган
икки
нарсани
тавсифлаш)
ва
изохловчи (мулохаза юритиш, исботлаш билан биргаликда
хикоя килиш ва айтилаётган харакатларни бажариб курсатиш)
булиши мумкин.
Сюжетли (баёний) хикоя — вокеаларни бирон-бир
кахрамон билан биргаликда вакт буйича кетма-кетликда
айтишдир. Болаларга уни одатдаги тузилма асосида тузишни
ургатиш зарур — дастлаб
кдхрамоннинг номи айтилади, баъзан
унинг ташки куриниши тавсифланади, биринчи вокеа баён
цилинади, у качон ва каерда юз берганлиги тушунтирилади,
сунгра икки-уч лав\а келтирилади ва хикоя якунланади.
Мактабгача ёшдаги болалар учун хикояларнинг учта
турини курсатиш мумкин:
— кабул
килинишига
к;араб айтиладиган хикоялар
(боланинг хикоя пайтида нимани кураётганлиги хак.ида хикоя);
— хотира асосида хикоя килиш (бола хикоя айтиш
пайтида нималарни кабул килганлиги хакида хикоя);
— тасаввур асосида хикоя килиш (уйлаб топилган хикоя).
Кабул килиш ва хотира
асосидаги хикоялар фактли
материалларга асосланган булиб, болалар фактларни баён
Киладилар.
Тасаввурга асосланган хикоялар ижод махсули булиб,
унда хикоячи бола мавзуга караб уз тажрибасининг шаклини
узгартиради хамда янги вазият ва образлар яратади.
Битта машкулотда битта фикрдаги хикоялар турларининг
аралашиб кетишига йул куйиш мумкин: бола уйинчокни
тавсифлаб (кабул килиш асосида хикоя) булганидан сунг уни
Каердан сотиб олганлиги ёки уни кандай килиб тузатганини
(хотира асосидаги хикоя) айтиб бериши мумкин.
173
KJк,орила санаб утилган барча \икоялар
турлари таълим
максадларидан келиб чиккан холда тавсифлаш, баён килиш
ёки шунчаки мулохаза юритиш сифатида бажарилиши мумкин.
Болаларни хикоя килишга худди сухбатга тайёрлагандек
тайёрлаш лозим: болалар хикоя предметини бутун \аётий
ту л и к тк д а, сезгилари билан биргаликда (хажми, шакли,
ранги, хиди, таъми, овози, харакат туси ва бошк;.) узига
тасаввур
килиши
зарур:
нарсанинг
барча
белгиларини,
Харакатларини ва уларнинг муносабатларини айтиш учун
болаларда захирада сузлар, грамматик шакллар булиши лозим.
Хикоя килишни машк;
килишдан олдин лексик, грамматик
(зарур холларда — фонетик) машкдар бажарилиши, шунингдек,
сухбатлашишни машк килиш зарур.
Х,икоянинг
махсус
вазифаси
(кайта
хикоя
килиш
вазифаси каби) — монологик нуткни ривожлантиришдан
иборат.
Тарбиячи хикоя килишни ургатишни саволлар занжири
ёрдамида, яъни боланинг баён килиш, тавсифлаш ёки мулохаза
юритишда мантикка амал килишни кузда тутувчи режа
ёрдамида амалга оширади.
Хикоя
режаси одяий булиши, яъни бир чизикдаги
саволлар
занжири
шаклида
ёки
мураккаб,
яъни
кенг
тармокланган
кушимча
(айтиб
турувчи
ёки
факат
йуналтирувчи) саволлар занжири шаклида булиши мумкин.
Турли ёш гурухларидаги болалар билан машгулотлар
турлича
утказилади
ва
ушбу
машгулотларда
болаларга
куйиладиган талаблар хам турлича булади.
Х,икояга оид машгулотларда доимо таникли шеърлар,
эртаклар, маколлар, топишмокларни эсга олиш максадга
мувофикдир: бу болаларнинг эмоционал кайфиятини кутаради
ва уларнинг хикояларини янада ифодали килади.
Монологик нуткка оид машгулотларни реал объектларга
(куёнча) таяниш усуллари ёрдамида ва
реал нарсаларни эслаш
(фаррош мехнати хакида хикоя) асосида утказиш максадга
мувофикдир.
Болалар суратларга караб хикоя килишни тегишли
суратларни (харакатланадиган ёки харакатланмайдиган) куриб
чикиш жараёнида урганадилар.
Статик суратлар
— бу тавсифлаш
учун
дидактик
материаллардир: уларда тасвирланган нарсалар ёки харакатлар
Do'stlaringiz bilan baham: