Бола
билан
мулоцотда
маколлар,
маталлар,
санок,
шеърлардан фойдаланиш зарур. Бу товуш ва нутк, мухитини
бойитади, нутк,ни ривожлантиришга ёрдам беради, интонацион
тинглаш кобилиятини, шеърий
суз жаранглашига нисбатан
сезгирликни ривожлантиради. Илк ёшдаги болалар билан
ишлашда катталар нуткига алохдца талаблар кУйилади, чунки
уларнинг нутки такдид учун намуна булиб хизмат килади. Шу
боис у хар томонлама намунали булиши, яъни: грамматик
тугри, интонацион ифодали, унчалик баланд эмас,
тез хам
эмас, оз сузли ва аник булиши лозим.
Нуткнинг интонацион ифодалилиги мутлак мухим аха-
миятга эга, чунки кичкинтой энг аввало айнан нуткий оханг-
ларни тушуна бошлайди ва уларга муносабат билдиришга хара-
кат килади. Интонациянинг камлиги нуткни тушунишни ривож
лантиришга ва уни фаоллаштиришга салбий таъсир курсатади.
Тугилганидан бошлаб бир ёшгача булган болаларнинг
нуткни тушунишларининг асосий методик усулларини куриб
чикамиз.
Бола 6 ойлик булганидан сУнг унинг нуткини уз вакгида
ривожлантириш учун нафакат болада жонланишни вужудга
келтириш ва фикрни бир жойга
жамлашни машк килиш учун
шунчаки
сузлашиш,
балки
унга
дастлабки
сузларни
тушунишни Ургатиш даркор.
6 ёшгача катталарнинг болалар билан мулокот шакли
эмоционал-бевосита (вазият-шахс) булади, 6 ойдан бошлаб эса
мулокотнинг нисбатан ривожланган шакли — эмоционал-
билвосита (вазиятли-амалий) мулокот шаклига навбат келади.
Катталар болаларга уйинчокдар билан уйнашни Ургатади, Уз
харакатига такдидни юзага келтиради, уйинчокка эътиборни
жалб килади, яъни боланинг диккатини узидан уйинчокдарга
ва улар билан харакатлар бажаришга йуналтиради.
Ушбу жихат
бола ривожида улкан ахамиятга эга. Агарда кичкинтой билан
мулокот факат эмоционал асосда амалга ошишда давом
этаверса, кейинрок унга бирон-бир нарсани Ургатиш кийин
кечадц. Катгалар билан мулокот килар э к а н ,, бола кулади,
эркаланади, кандай килиб булса хам узига диккат-эътиборни
жалб килишга харакат килади, ва бу
пайтда бола уйинчокдарни
Хам, катталарнинг уйинчокдар билан амалга ошираётган
Харакатларини хам
курмайди, уларнинг сузларига
кулок
тутмайди. Бундай холатларда бола эмоционал
мулокотга
киришади, бирок У нарсалар ва улар билан харакатлар
132
бажариш
борасида
катталар
билан
мулокот
килишни
билмайди. Болада нуткни тушунишни ривожлантириш учун
эмоционал мулокот камлик килади, мулокот килиш тусига эга
булиши учун у катталар таклифига биноан уйинчоклар билан
Харакатларни бажариши зарур.
Суз аста-секин бола учун
муайян харакатга киришиш
сигналига айланиши учун (у кузлари билан излайди, номи
айтилган нарсани курсатади, уни олиб келиб беради ва х-к )
Кандай шарт-шароитлар зарурлигини билиш лозим.
Дастлабки сузлар — эмоционал ифодалилиги, таъ-
сирлилиги,
вазиятга
сидлиги,
коммуникатив
йуналти-
рилганлиги
билан
фаркланади.
Бундай
нутк
вазиятга
асосланган нутк (автоном) деб аталади, чунки у факат бола
атрофидаги
мавжуд
мухит
билан
таниш
булган
якин
кишиларгагина тушунарли булади. Сузни дастлабки тушуниш
муайян вазиятни кабул килиш билан биргаликда руй беради.
Дастлабки сузлар муайян нарсаларга тааллукли булиб,
умумлаштирувчи тусга эга эмас (соат
факат кроват тепасида
осилгани). Суз боланинг умумий хулк киёфасига уйгунлашиб
кетади ва мимика, имо-пшора, назар ташлаш, ифодали
Харакатлар билан бир сузли фикрни ташкил килади («Хайр»,
«Бер», «Ол»).
Дастлабки
сузларнинг
пайдо
булиши
Do'stlaringiz bilan baham: