304
Topishmoq
.
-Qo’shaloq tovoq ichi to’la yog’.(Yong’oq)
-Kichgina dekcha ichi to’la mexcha. (Anor)
-Qo’lsiz oyoqsiz eshik ochar.(Shamol)
-Joni bor jondan, Suv ichar qo‘ldan,Ko‘zlari nurdan,Terisi puldan. (Baliq)
-Gulsiz bo‘llar mevasi Shirin-shakar donasi.(Anjir)
-Tom ustida piyola, Ichi to‘la gul-lola, Imo qilib chaqirsam, Uyaladi qiz bola.
(oy va yulduz)
-“Yer tagida qizil qalpoq”(lavlagi)
Xalq og’zaki poetik ijodidagi eng boy va rang-barang janrlardan biri
ertak
dir. Xalq
tomonidan yaratilgan ko’plab ertaklarda bolalarning o’ziga xos hayoti chеtlab
o’tilmagan. Hatto, turli yoshdagi bolalar uchun juda ko’p maxsus ertaklar yaratilgan.
Ertakning muhim xususiyatlaridan biri uning hamisha xalq hayoti, kurashi, tarixi, ruhiy
olami, dunyoqarashi, urf-odatlari bilan chambarchas bog’lanishi insonlarga axloqiy va
ma'naviy yo’ldosh bo’lib kеlishidadir. Ertaklar insonning ma'naviy va jismoniy kuchiga
ishonch ruhi bilan sug’orilgan bo’lib, ijobiy kuchlar tabiat va ijtimoiy hayotda o’ziga
dushman bo’lgan kuchlarga qarshi kurashda doimo g’olib chiqadi. Xalq ertaklarida uni
yaratuvchilarning dunyoqarashi, axloq normalari va boshqa ijtimoiy muhim masalalar
odilona hal etiladi. Ertaklar sodda va tushunarli bo’lgani uchun har qanday kitobxonga
tеz еtib boradi. Ular orqali ham insonnnig ijtimoiy axloq normalari shakllanadi. Bu hol
ayniqsa, hayvonlar haqidagi ertaklarda aks etgan. O’tmishda yaratilgan ertaklarda
xalqchilik kurashi o’zining haqqoniy badiiy ifodasini topgandir. Xalqning kеlajakka
bo’lgan komil ishonchi, adolatning adolatsizlik ustidan g’alabasi, yorug’likning
zulmatni yеngishi, ozod va baxtiyor hayotga erishish g’oyalari yorqin obrazlar orqali
tasvirlangan. Xalq ertaklari o’z xususiyatlariga ko’ra bir nеcha turga bo’linadi: hayotiy
ertaklar, hayvonlar haqidagi ertaklar, sеhrli-afsonaviy ertaklar, ijtimoiy-maishiy
ertaklar.
Shulardan hayvonlar haqidagi ertaklarga: ,,
Echki va uning bolalari”, ,,Aqlli
sichqon”, ,,Qaysar uloqcha”, ,,Ikki do’st”, ,,Tulki va turna” va boshqalar
.
Ertak va dostonlarning tarbiyaviy ahamiyati kattadir. Ular bolani har tomonlama
yetuk qilib tarbiyalashda asosiy omil bo'lib xizmat qiladi. O'zbek oilasida ertak
eshitmay ulg'aygan yoshlarni tasavvur etish qiyin. Buni tarixda o'tgan ilm-fan vakillari,
shoir va adiblar, jamoat arboblari e'tirof etadilar. Jumladan, H. Olimjon bolalik
chog'larida tinglagan ertaklari va uning ta'sir kuchini xotirlab o'tgani ko'pchilikka ayon.
Ertak va dostonlarning tarbiya uchun muhim tomoni shundaki, unda xalq og'zaki
ijodidagi topishmoq, maqol, qo'shiq kabi janrlar jamlangan bo'lib, ular pedagog
g'oyalarning mukammalroq, ta'sirchan bo'lishini ta'minlaydi. Ertak va dostonlarda bola
tarbiyasining nafaqat axloqiy, balki jismoniy, aqliy kamolot, ilm va hunarga muhabbat,
www.scientificprogress.uz
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 5
Do'stlaringiz bilan baham: |