‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

Bob yuzasidan savol va topshiriqlar
1. 0 ‘quv faoliyatining psixologik komponentlari haqida nim alar 
deya olasiz?
2. 0 ‘qish motivlari va motivasiyaga izoh bering.
3. Pedagogik jamoaning psixologik muhiti haqida fikringiz?
4. Pedagogik jamodagi o‘zaro shaxslararo munosabatlar psixologiyasi 
deganda nimani tushunasiz?
5. Pedagogik jamoadagi o‘zaro shaxslararo munosabatlami sog‘- 
lomlashtirish yuzasidan sizning fikr va tavsiyalaringiz.
6. T a’lim psixologiyasi nima?
7. Tarbiya psixologiyasi deganda nim ani tushunasiz?
8. Tarbiyaianganlik darajasini aniqlash usullari.
9. Ta’lim va taibiyaning maqsad va vazifalari haqidagi fikrlaringiz.
10. Bilimlami o‘zlashtirishning psixologik-pedagogik kom ponentlari 
nimalar?
11. Ta’lim jarayonida bilimlami o ‘zlashtirish nimagabog'liq?
12. T a’lim olayotgan shaxsga psixologik-pedagogik ta’sir o ‘tkazish 
deganda nimani tushunasiz?

---

I I I BOB
P E D A G O G S H A X S I P S IX O L O G IY A S I 
Bobning qisqacha mazmuni
Pedagog shaxsi haqida. Pedagog shaxsi haqidagi Sharq muta-
fakkirlari qarashlari, pedagog shaxsiga qo yiladigan psixologik-pedagogik
talablar va unga oid zarur xislatlan
Pedagogik m ahorat psixologiyasi. Pedagogik mahoraîning psi-
xologik asoslari, pedagogik faoliyat samaradorligiga o ‘qituvchi maho-
ratining ta ’siri.
Pedagogik professiogramma. Pedagogik qobiiiyatla, pedagogik îakt
psixologiyasi, pedagogning psixologik jihatdan o ‘z malakasini oshirishini
tashkil etish
3. I. Pedagog shaxsi haqidagi Sharq mutafakkirlarining
qarashlari
0 ‘qituvchilik — in so n jam iy ati tarixi boshlanganidan to hozirgi 
kungacha jam iyat va jam o atch ilik tom onidan e ’tiborga loyiq, e ’zozlab 
kelingan kasbdir.
A l-Forobiy o ‘qituvchi haqida shunday fikr bildiradi, — deydi 
, , 0 ‘qituvchi va ra h b a m in g vazifasi dono davlat rahbari vazifasiga 
o ‘xshaydi, shu sababli o ‘qituvchi eshitgan va ko‘rganlariningbarchasini 
eslab qolishi, aql-farosatga, chiroylik nutqga ega bo'lishi, o ‘quvchilaiga 
aytm oqchi b o ‘lgan fikrlam i to ‘la va aniq ifodalab berishni bi!mog‘i 
lozim . Shu bilan birga o ‘z or-nom usini qadrlashi, adolatli b o ‘lishi 
lozim. Ana shundagina u insoniylikning yuksak darajasiga ega bo‘ladi va 
baxt c h o ‘qqisiga erishadi“ .
Abu Ali ibn Sinoning fikricha: , , 0 ‘qituvchi m atonatli, sofvijdonli, 
rostgo‘y va bolani tarbiyalash m etodlarini, axloq qoidalarini yaxshi 
biladigan odam b o ‘Im og‘i lozim . 0 ‘qituvchi o ‘quvchining butun ichki 
va tashqi dunyosini o ‘rganib, uning aql qatlam lariga kira olm og‘i 
lo z im “ .
N asriddin Tusiy o ‘zinin g , , 0 ‘qituvchilarni tarbiyalash to ‘g ‘risida“ 
degan asarida shunday deydi: „ 0 ‘qituvchi m unozaralam i olib borishni 
rad etib b o ‘lm aydigan d arajad a isbot qilishni bilishi, o ‘z fikrlarining

---

to ‘g‘riligiga ishonishi, nutqi esa m utlaqo to za, jum lalari m antiqiy 
ifodalanadigan b o ‘lishi iozim. O 'qituvchi nutqi h ech qachon va h ech 
qayerda zaharxandali, q o ‘pol yoki qattiq b o ‘lishi mumJdn emas. D ars 
paytida o ‘qituvchi o ‘zini tuta olmasligi ishni buzishi m um kin...“
M ahm ud Q oshg‘ariy — „...M en a ’zolar kasalligini davolashdan 
oldin odam lam ing ruhiyatini davolashni zaru r deb topdim . Bunga 
m en o ‘qituvchilik y o ‘li bilan erisham an, bunga m ening ishonchim
komil. Chunki, a ’zo lar kasalligi bilan yuzlarcha, m inglarcha odam lar 
halok bo‘lsalar, nodonlik, bilimsizlik tufayli o ‘n m ing va yuz minglarcha 
odam lar halok b o ‘ladilar...“ .
Ulug‘ shoirimiz Alisher Navoiy ham o ‘qituvchi m ehnatini xolisona 
baholab: „Agar shogird podsholikka erishsa ham , unga (muallim) qulluq 
qilsa aiziydi“ , „ H aq yo‘lida kim senga bir h a rf o ‘rgatmish ranj ila, 
aylam oq oson em as haqqin ado ming ganj ila“ kabi satrlar bitganlar.
Hozirgi zam on ilm -fan taraqqiyotini buyuk allom alar yaratgan 
ko‘plab qim m atli asarlarsiz tasa w u r qilib b o ‘lmaydi. Bu nodir asarlar 
bir necha asrlar ilgari yaratilgan b o ls a d a , o ‘z qim m atini yo‘qotgan 
emas.
0 ‘qituvchi o'quvchilar uch u n ham m a joyda ibrat b o ‘lishi zarur. 
U o ‘z fanini yaxshi bilishi bilan birgalikda o ‘quvchilam ing psixologiyasi 
va yosh xususiyatlarini, individual 
xususiyatlarini yaxshi bilishi, 
tarbiyaning qulay va samarali usullarini q o ‘llashda psixologik bilimlarga 
tayanishi zarur. Bola ruhiyatini bilm asdan tu rib ulam ing qalbiga y o ‘l 
topa olmaydi. Bolalar bilan m uloqotda b o ‘lish malakasini egallash, 
u lam i faoi va m ustaqil, ijodiy fikrlashga o ‘rgatish, qobiliyatlarini 
shakllantirish u ch u n psixologiyani bilish talab qilinadi va b o ‘lajak 
pedagoglar bu o ‘rind a psixologiyadan oigan biüm lar tizimiga suya- 
nadilar. O ta-onalar bilan ishlashda h am psixologik bilimlar yordam
beradi. N afaqat o ta-o n alar, balki atrofdagi boshqa kishilarga ham
psixologik bilim lam i targ‘ib etish zarur. C hunki kishilar o ‘z hayot va 
faoliyatlarini o ‘zaro m uloqotsiz tashkil etaolm aydilar. M u lo qo tlar 
davom ida ham h a r b ir shaxs o ‘z sherigining (o ‘qituvchi — o ‘quv - 
chining, rahbar-xodim ning, mutaxassis — o ‘z hamkasblarining, e r- 
xotinning, x o tin -em in g , aka-ukaning va h.k.) psixologik h o latin i, 
qiziqish va ehtiyojlarini, qobiliyat va im koniyatlarini to ‘g‘ri b aho lay 
o lish i, u n in g o ‘rn ig a o ‘z in i q o ‘ya b ilis h i, ,,sh e rig i“ n in g y o s h
xususiyatlarini ham hisobga olishini bilishiga psixologiyadan berilgan 
bilim lar yordam beradi.

---

3.2. Pedagog shaxsiga qo‘yiladigan psixologik pedogogik 
ta la b la r va unga oid zarur xislatlar
0 ‘qituvchining o ‘m i va uning vazifalari, o ‘sib kelayotgan yosh 
avlodni tarbiyalash ishiga jam iyat va jam oatchilik tom onidan e ’tibor 
q a ra tilish in in g n a q a d a r m u h im a h a m iy atg a egaligi a n iq la n ad i. 
M am lakatim izda „ K a d rla r tayyorlash milliy dasturi“ni hayotga tatbiq 
etish jarayonida o ‘qituvchining yosh avlodga ta ’lim va tarbiya berishida 
jam iyat oldida javobgarligi yanada ortib boraveradi.
Hozirgi sh aro itd a jam iyatning o ‘quv m askani oldiga q o ‘yayotgan 
talablari kun sayin ortib borm oqda va bu talablam i am alda to ‘g‘ri hal 
qilish vazifasi o ‘qituvch ig a bogliqdir.
Zam onaviy o ‘quv m askani o ‘qituvchisi qator vazifalami bajaradi. 
0 ‘qituvchi — sinfdagi o ‘quv jarayoni tashkilotchisidir. 0 ‘qituvchi 
o ‘quvchilar u c h u n dars paytida, q o ‘shim cha darslarda anna bilan birga 
darsdan tashqari h o lla rd a ham kerakli m aslahatlar berishda bilim lar 
m anbaidan biridir. K o ‘pchilik o ‘qituvchilar sin f rahbari vazifasini 
bajarib, tarbiya jara y o n i tashkilotchilari b o ‘Iib hisoblanadilar.
Zam onaviy o 'q itu v ch i ijtimoiy psixolog b o ‘lmasligi m um kin emas. 
Shuning u ch u n h a m o ‘quvchilar o ‘rtasidagi o ‘zaro m unosabatlam i 
yo‘lga sola olishi, bolalar jam oasida ijtimoiy-psixologik mexanizmlardan 
foydalanishni bilishi zarurdir.
0 ‘qituvchi o ‘quv m askanining pedagog jam o a a ’zosi sifatida o ‘quv 
m askani hayoti faoliyatini uyushtirishda bevosita ishtirok etib, turli 
fan o‘qituvchilari va sin f rahbarlarining metodik birlashmalarida ishlaydi, 
topshiriqlam i bajaradi. H a r bir o ‘qituvchi o ‘quvchilam ing ota-onalari 
va jam oatchilik o ld id a m a ’ruzalar o ‘qib, suhbatlar olib borar ekan, 
dem ak, u pedagogik b ilim lar targ‘ibotchisi ham dir. Vazifalarning shu 
qadar ko‘pligi u c h u n h a m jam iyatning o ‘qituvchilar oldiga q o ‘yadigan 
talablari tushunarlidir.
M a’lumki, pedagogik faoliyat — kishi m ehnatining eng murakkab 
sohalaridan biridir.
Jam iyat to m o n id a n q o ‘yiladigan talablardan eng m uhim i 
0
‘qi- 
tuvchining shaxsi va u n in g kasbi bilan bog‘Iiq xislatlariga qaratilgan.
0 ‘qituvchining