«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
4.5.4. Burg’ilash jarayonida gaz-neftli gorizontlarni o’rganish, sinash va 
neft, gaz, suvdan namuna olish 
 
Quduqlarni burg’ilash jarayonida ochilgan gaz-neftli gorizontlarni, ulardagi neft 
va gazning tarkibi, xususiyatlari, joylashish sharoitlari va qazib chiqarish 
imkoniyatlarini o’rganishga ahamiyat beriladi. Bunday tadqiqotlar kernda neft va gaz 
belgilari borligini aniqlashga yo’naltirilgan bo’lib, kon-geofizikasi kuzatuvlari bilan 
birga olib boriladi. 
Germetik tuzilgan, olib qo’yiladigan (echiladigan) namunaolgich yordamida 
burg’ilash quvurlari birikmasini ko’tarmasdan turib, 3000-3500 m chuqurlikdagi 

---

54 
mahsuldor qatlamdan neft-gazga to’yingan jinslarning tabiiy tuzilishini saqlagan 
holda kern olish va uni tezlikda yer yuzasiga chiqarish mumkin. 
Quduq burg’ilash jarayonida ochilgan mahsuldor qatlamda suyuqlik va gaz 
oqimini jonlantirish, qatlamdagi suyuqlik va gazdan namuna olish, neft va gazning 
fizik parametrlarini aniqlashda qatlam sinagichi asbobi (namunaolgich) dan 
foydalaniladi. Qatlam sharoitida (qatlam bosimi va temperaturasi saqlangan holda) 
olingan namuna ishonchli hisoblanadi. Namunaolgichning chuqurlikdan (quduq 
ichidan) va qatlamni sinash chog’ida quduq tubi zonasidan oladigan xillari mavjud.
Birinchi xil namunaolgich quduqqa metall trossda, lebyodka bilan (1500 m 
chuqurlikkacha qo’lda harakatlantirilib, undan u yog’iga 7000 m gacha mexanizm 
yordamida) tushiriladi, ikkinchi xili qatlamlarni sinash moslamalari bilan birga 
tushiriladi. CHuqurlik namunaolgichi qatlam bosimi 30 MPa gacha va temperaturasi 
120
0
S (ochiq kamerali) va 100
0
S gacha (yopiq kamerali) bo’lgan flyuidlardan 
namuna olishga mo’ljallangan. 
Qatlamning mahsuldorligi burg’ilash quvuriga kirgan suyuqlik miqdori, quvurni 
to’lish muddati, qatlamdagi va burg’ilash quvurlaridagi bosimning farqiga qarab 
baholanadi. 
Qatlamni sinashda avval qatlam sinagichi asbobining hamma elementlarining va 
burg’ilash quvurlari birikmasining germetikligi tekshiriladi. Sinash chog’ida 
quduqdagi suyuqlik sathining barqarorligi kuzatib boriladi, agar uskunalar etarli 
darajada germetiklikka ega bo’lmasa, quvur ichiga yuvuvchi suyuqlik kirishi, 
natijada qatlamga bo’ladigan bosim miqdorining ortishi va o’z navbatida qatlamdagi 
suyuqlikning quduqqa kirib kelishi qiyinlashishi mumkin. 
Odatda qatlam sinagichi quduq tubida 25-30 minut tutib turiladi. So’ng uni 
quduqdan chiqarib olib, quvur ichiga kirgan suyuqlik hajmi va uning sifati 
aniqlanadi. Katta chuqurlikda joylashgan qatlamlarni sinashda quvurni ezilish va 
qiyshayishdan asrash maqsadida ichiga suv, neft yoki gil eritmasi quyiladi. Quvur 
ichiga qatlamdan kirayotgan suyuqlik miqdorini aniqlashda avval quyilgan suyuqlik 
hajmi ham hisobga olinadi. 
Shuningdek, burg’ilash chog’ida quduqda suv, neft yoki gaz oqimlari namoyon 
bo’lsa, ulardan laboratoriya tadqiqotlari uchun namunalar olinadi. 
Gil eritmasidagi suvni kimyoviy tadqiq qilish orqali quduqda ochilgan suvli 
gorizontlar to’g’risida fikr yuritish mumkin. Buning uchun gil eritmasidan olingan 
namunani xomsurpdan tayyorlangan qopchada suzib, menzurka (o’lchovli shisha 
idish)ga quyiladi, so’ngra Bome areometri (suyuqlikning zichligini, solishtirma 
og’irligini o’lchaydigan asbob) yordamida suvning sho’rligi (100 sm
3
suvdagi tuzlar 
miqdori grammda) aniqlanadi. Quduqqa kirib borayotgan gil eritmasidan va quduq 
ichidan olingan namuna ma’lumotlarini solishtirib, quduqqa qatlamdan chiqib 
qo’shilayotgan suvlar sho’rligi to’g’risida fikrlash mumkin. Qo’shilayotgan suvlar 
xususiyatlarini o’rganish uchun quduqqa kirayotgan va undan chiqib ketayotgan gil 
eritmasidan namuna olib, laboratoriyaga yuborish kerak. Suvning to’liq kimyoviy 
tahlili uchun 1 l suv namunasi olinadi. 

---

55 
Neft konlaridagi suvlarning nisbiy zichligi d
s
suv harorati 15,5
0
S bo’lganda 
uning sho’rlanish (
0
Ve da) dalillari asosida hisoblanadi:
Be
145
145
d
0
с


. 
Agar quduqda neft namoyonlansa namuna olib, unga quduq raqami, quduq 
tubining chuqurligi, namuna olingan gorizont, vaqt va kim tomonidan olinganini 
yozib, laboratoriyaga yuboriladi. Tahlil uchun 2-3 l neft olinadi. 
Ko’pincha korxonaning geologiya bo’limida namunani laboratoriyaga 
yuborishdan avval 15,5
0
S da neft zichligi neft uchun darajalarga bo’lingan (
0
V
e
da) 
areometr yordamida aniqlanadi, shuningdek, emperik tenglama orqali hisoblanadi: 
Bе
130
140
d
0


н
. 
Agar quduqda gaz oqimi namoyonlansa, undan tahlil uchun namuna olinadi. 
Burg’ilash eritmasidan gaz voronka yordamida olinadi. Voronka quduqdan 
chiqayotgan eritma oqimi ustiga keng tomoni bilan qo’yilib, eritmaga biroz 
botiriladi. Voronkaning ingichka tomoniga rezinali naycha qotiriladi, naychaning 
ikkinchi uchi suv bilan to’ldirilib, suv solingan idishga to’nkarilib o’rnatilgan butilka 
teshigiga kiritib qo’yiladi. Burg’ilash eritmasidagi gaz voronka va rezina naycha 
orqali asta-sekin butilkaning yuqori qismida to’plana boshlaydi. Butilkada biroz suv 
qolganda uning bo’g’zi suv ostida rezina tiqin bilan yopiladi. Gazi uchib ketmasligi 
uchun butilka laboratoriyaga tahlil qilishga to’nkarilgan holatda yuboriladi. 
Olinayotgan namuna sof bo’lishi uchun voronka va rezina naycha gaz bilan yuviladi 
va undan keyin butilka ichiga kiritiladi. 
Burg’ilash jarayonida gaz namunasini olish, uni tahlil qilish gaz karotaji 
yordamida amalga oshiriladi.