|
G o‘d a k lik - emadigan yosh (10 kundan 1 yilgacha).
Bu yosh
da moddalar almashinuvi jarayonlari juda jadal kechadi va ularning
bo'yini va vaznining ortishi kuzatiladi. Ovqat hazmi a'zolari funk-
siyalarini tiklanishi jadal darajada boradi. lekin bu jarayonni tugal-
lanishdan ancha orqada qolavotganligi sababli, emadigan bolalarda
tez-tez m e'da-ichaklar tizim ining buzilishi kuzatilib turadi.
Ona organizmidan olingan immunitet tufayli bolalar 3 oylik
yoshgacha yuqumli kasalliklar bilan kasallanmaydi. Bu davrda bo
lalar (2,5-3 oylikkacha) boshini vertikal holatda ushlash qobiliya-
tiga erishadi. Aynan ana shu davrda bolalarning nafas harakatlari
ning (ritmining) tabiiy holdagi kamayish belgilari qayd qilinadi.
2,5-3 oylikdan 5 -6 oylikkacha bo'lgan davrda o'tira boshlay
di, ona suti bilan qo'shim cha oziqalarni iste'm ol qila boshlaydilar.
6 -7 - oylarda bolaning dastlabki sut tishlari chiqa boshlaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
5-6 oylikdan 11-12 oylikkacha tik turishni o'rgana boshlaydi
va sekin-asta aralash ovqatlarni iste'm ol qilishga o ‘ta boshlaydilar.
Dastlabki 3 -4 - haftalar davomidagi hayotning katta qismida bo
lalar uxlaydi. qisqa muddatli bedorlik tufayli shartli reflekslar hosil
qilish ancha chegaralangan va katta miqdorda shartsiz reflekslar
bilan birgalikda takrorlash zarur b o ia d i. Hayotning 1- oyida hosil
qilingan shartli reflekslar chidamsiz b o ia d i. Oziqaviy q o ‘z g ‘atuv-
chilar bilan hosil qilingan shartli reflekslar him ova va eksteroretsep-
torlarni q o 'z g ’atishdan hosil qilingan shartli reflekslarga nisbatan
ancha chidamli b o ia d i.
Bola onasini ko'rgan paytda «kompleks harakatlar» bilan o 'z
quvonchini nam oyon qilsa, qoshiq bilan dorini ko'rganida esa qich-
qirib y ig ia y d i va teskari o'girilib oladi.
A nalizatorlar tizimining morfologik yetilish darajasiga qarab
yangi-yangi shartli reflekslar hosil b o ia d i. G o'daklik davrida bo
laning barcha analizatorli tizimlari jiddiy darajadagi yetilishga ega
b o ia d i va shartli reflektor bog'lanishlar hosil qilishga qo‘shiladi.
Bolalar hayotining birinchi yarim yilidagi oliy asab faoliyati
ning ajralib turuvchi xususiyatlaridan biri b o ‘lib, bir vaqtning
o'zidagi q o 'zg 'alish komplekslariga (oziqlantirish paytidagi tana-
ning holatiga hosil b o ia d ig an refleks misol b o iib hisoblanadi)
shartli reflekslar hosil qilaolish xususiyatidir. Bu davrdagi javob
reaksiyalari yakka reflektor-aktlar bo'lib hisoblanadi (misol, ko'zni
ochib-yumish). Bu davrda bir necha reflektor aktlardan zanjirlar
shakllana olmaydi.
Bolalarning asab hujayralarining funksional imkoniyatlari past
bo ig an lig i sababli. ular ancha oson chegaradan chiqqan torm ozla
nish va uyqu holatiga tushadilar. Bolalar hayotining birinchi kun-
laridanoq shartsiz torm ozlanishlar namoyon b o 'la boshlaydilar.
Agar ularning biron joyida o g i'iq li nuqta b o is a , bolalar emchakni
og'ziga olmaydi. Bolalarning bu hayoti davrida shartli torm ozla
nishlar hosil b o 'la boshlaydi, lekin qo'zg'atuvchi jarayon kuchi-
ning zaifligiga k o ‘ra, ya'ni chamalash refleksining aniqligiga qarab
bu jarayon juda o g ir, katta shaxsiy farqlar bilan hosil b o ia d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Hayotning 3 -4 ovlarida sun'iy eshitish va k o iis h shartli
q o ‘z g ‘atuvchi lam ing aniq tabaqalanishi kuzatiladi. Yana biroz ke-
yinroq (5- oylikka yaqin) kechikuvchi torm ozlanishlar hosil bo'la
boshlaydi.
Bolalar hayotining birinchi yilini, ikkinchi yarmida ularning be-
dorlik vaqti 10 soatgacha yetadi. Bu esa bolalarda ko'plab yangi
musbat va manfiy shartli reflekslarni hosil bo'lishiga olib keladi va
kechikuvchi tormozlanish rivojlanadi. Bu davrda chamalash reak-
siyalarini chaqiruvchi boshqa q o'zg'atuvchilar ta'siri natijasidagi
bolalarning kerak bo'lm agan reaksiyalarini tormozlovchi. to'xta-
tuvchi tashqi torm ozlanish muhim rol o'vnaydi.
Bolalar hayotining birinchi yili davomida uning normal rivojla-
nishi uchun uyqu, bedorlik, oziqlanish va toza havoda aylanishlar-
ning q at’iy tartibiga rioya qilish muhim hayotiy rol o'ynaydi, ya'ni
shartli reflekslar tipini hosil qilish. ularning o'zgarishi. tartibini bu
zilishi, bolalarni og'riqli reaksiyalarga olib boradi.
Bolalar nisbatan erta (1,5 oydan boshlab) atrofda o'tirganlarning
so'zlariga reaksiya qila boshlaydilar. Bu paytda birgina aytilgan
so'zlar tovushiga emas balki odamga. uning mimikasiga reaksi-
yalar yuzaga keladi. Agar shu paytda bolaga gapirayotgan odamlar-
ni aritukulatsion mimikasi ko'rinm asa unga gapirilgan gaplarga
hech qanday reaksiya qilmaydi.
Aytilgan so ‘zlarni tushunish quyidagi tartibda bajariladi: dastlab
bolani o ;rab turuvchi narsalarning nomlari qabul qilinadi, o'yin-
choqlarning nomi, voyaga yetgan odamlarning ismi, keyin pred-
metlarning ko'rinishi, so‘ngra tana va yuzning qismlarini nomlari
tushuniladi.
1,5 oylikdan boshlab harakat tovusblarining rivojlanishi boshla
nadi. Bolalar sekin-asta gapirishdan, tili chiqishdan oldingi tovush-
li reaksiyalar deb ataluvchi ancha murakkab tovushlar chiqaradi.
Ular orasidan kevinchalik alohida-alohida so'zlarning elementlari
bo'lib qoluvchi ko'plab tovushlarni farqlash mumkin.
Normal rivojlanuvchi bolalarda til chiqish oldidan quyidagi nav-
batlashuvning rivojlanishi aniqlanadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
