Fiziologiyasi va gigiyenasi

Dastlabki bolalik (boshlang‘ich yoki bog‘cha voshi) 
(1 yosh­
dan 3 yoshgacha b o ig a n davr). Bu davr uchun asab tizim ining 
morfologik va funksional jihatdan takomillashishi xarakterlidir. 
Muskul tizim ining rivojlanishi va asab tizim ining koordinatsi- 
yalovchi funksiyasi o'tirish, tik turish va y urish kabi o'rganllgan 
odat va mahoratlarning mustahkamlanishini ta in in etadi.
Uch yoshga kirgan bolalarda tinchlik holatida nafas harakatla- 
rining chastotasi bir daqiqada 26-24 martagacha (yangi tu g ilg a n
paytda bir daqiqada 50-45 martagacha), yurak qisqarishlarining 
soni bir daqiqada 100-90 martagacha (yangi tu g ilg a n bolalarda 
1 daqiqda 150-140 martagacha) pasavadi.
Bolalarning 2-2,5 y oshda barcha 20 ta sut tishlari chiqib b o i a ­
di, m e'da shirasining kislotalik va fermentativ faolligi ortadi. Sutli 
ovqatlardan aralash ovqatlarga o'tish ichaklarning jadal o'sishini 
ta 'm in etadi.
O 'sish jaryoni davom etadi. villik tana bo'yining o'sishi
2-3 yosh davrida o'rtacha 8-10 sm ni tashkil etsa. 2 -3 yosh davri-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

da tana vazni 4 -6 kg ga ortadi. Tana proporsiyasi o ‘zgaradi. N is­
batan boshning o'lcham i kichrayadi, yangi tug'ilgan bolalarda tana 
uzunligini 1/4 qismidan 2 -3 yoshda 1/5 qi sm gacha kaltalashadi.
Toza havoda yurish bolaga uni о 
Tab 
turuvchi narsalar bilan 
faol tanishish imkonini bersa, nutqning rivojlanishi odamlar bi­
lan ancha murakkab kontaktlar qilishga «ya’ni bolalar bir joyga 
bog'lanib qolmasdan balki erkin va mustaqil tashqi d u n jo bilan 
muomala qilish davriga o'tadi» (Sechenov) 2-3 yoshli bolalarning 
xulq-atvori erkin izlanuvchanlik faoliyati bilan xarakterlidir. Bola 
har bir ko'ringan narsaga intiladi. ushlab ko'radi, ichiga qaraydi. 
ko'tarishga harakat qiladi. og'zig a soladi. Avnan shu davrda bola­
ning qiziquvchanligi va tajribaning yo'qligi tufayli jarohatlar hosil 
bo'lishi mumkin. boshqa bolalar bilan kontaktda bo'lishi va atrof- 
muhit bilan aloqa tufayli o 'tkir infeksiyalar soni ortadi.
Bolalarning bu voshida ularning shartli reflektor faoliyati jid- 
diy o'zgaradi. Bola o'zini o'rab turgan hali to 'lig 'ich a tabaqa- 
lashtirilmagan dunyodagi hayotining ikkinchi- yilida q o 'zg 'alish
komplekslarining alohida ajratilgan predmetlarini qismlarga bo'la 
boshlaydi. Bu esa predmetlar bilan o'ynash hisobiga yuzaga keladi 
(Leontyev; Zaporojes, Galperin). Shuning uchun bolaning haraka- 
tini chegaralam aslik kerak: mayli bolani o'zi kiyinsin, yuvinsin, 
ovqatlansin.
Predmetlar bilan o'ynash hisobiga bolalarda mulohazalash 
funksiyasi shakllanadi. Keng ko'lam da predmetlardan foydalanish 
hisobiga bolalarda harakat analizatori rivojlanadi.
Bolaning ikki yoshida predmetlarning uzoq-yaqinligiga, og'irli- 
giga, o'lcham lariga nisbatan katta miqdorda shartli reflekslar shakl­
lanadi.
Shartli tizimlarning eksteroretseptiv qo 'zg'alish lar steriotiplari 
bilan aloqasini, hosil qilish muhim ahamiyatga ega. Asab faoliyat- 
larini yetarlicha bo’lmagan kuchi va harakatchanligida steriotiplar 
bolani uni 
о Tab 
turgan muhitga moslashishini ta'm inlaydi.
Bolalar 3 yoshgacha bo'lgan davrda hosil qilingan shartli 
bog'lanishlar tizimining mustahkam chidamliligi va steriotiplarni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

buzilishi bilan b o g ’liq b o ig a n o g ’riqlarni o'zaro aloqasi diqqatni 
o ’ziga tortadi: bolalar injiqlik qiladi. y ig ia y d i, agar u bilan uzoq- 
roq vaqt m ehmonda qolib ketsa va uni uxlash uchun vangi joyga 
yotqizilsa. u uzoq vaqt uxlamavdi. 3 yoshgacha b o ig a n bolalarda 
turli steriotiplarni katta miqdorda hosil qilish faqatgina qiyinchilik 
tu g ’dirmasdan. balki keyingi hosil qilinayotgan har bir steriotip 
juda vengil yuzaga keladi. Lekin bitta steriotipdagi qo'zg'alishlar- 
ning y o ’nalish tartibini o'zgartirish juda o g 'ir masala hisoblanadi. 
Bu davrda hosil qilingan shartli b o g ian ish lar tizimi odamning lcel- 
gusi hayoti davom ida saqlanib qoladi va ahamivatini y o ’qotmaydi.
Bolalar hayotining 2- yilida nutqning kuchli rivojlanishi. bola 
tom onidan tilning gramm atik tuzilishini kuchli o ’zlashtirilishi 
boshlanadi. Predmetlarning ta'sirini fikrlash. ularning mulohaza- 
sini so 'z bilan idrok qilishni shakllanishida, y a'ni ikkinchi signal 
tizimini shakllanishida hal qiluvchi rol o ’ynavdi.
Ikki yoshga kelib bolalarni so 'z lug'atida 300 ga yaqin so ’z 
bo'lib, shundan nutqning ega qismi 63 % gacha, f e ila r 23 % ga- 
cha, nutqning boshqa qismlari 14 % tashkil qiladi, b o g io v ch ilar 
esa y o ‘q.
Odatda. bolalar tom onidan so 'z faqat voyaga yetgan odam lar 
bilan narsalar ishtirokida faoliyat ko'rsatgandagina fovdalaniladi 
(O lkonin).