Fiziologiyasi va gigiyenasi

11. 6. Toksikoz yoki ovqatdan zaharlanish
Odam kasallik qo'zg'atuvehi mikroblar yoki organizm uchun 
zararli moddalarni saqlagan taomlarni iste'm ol qilish hisobiga za- 
harlanib qoladi. Zaharlanishning bakterial va bakteriyasiz turlari 
farqlanadi.
Bakterial zaharlanish ovqatda o'zidan toksin (zahar) ajratuvchi 
mikroblar to'planishi tufayli sodir bo'ladi. Bakteriyasiz zaharla-
357
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nish o'sim lik. hayvonlarning zaharli moddalari, shuningdek, ba'zi 
kimyoviy moddalarning ovqatga tushishi natijasida sodir bo'ladi.
Bakterial zaharlanish. 
Bolalar va o'sm irlarda salmonellyoz 
kasalligi salm onellalar tushgan ovqatni yeganda rivojlanadi. Osh- 
xonada xom go'sht to 'g 'ralg an stol. taxtakach. pichoq va bosh- 
qalarda salm onellalar bo'lishi mumkin. L'larni pashsha, sichqon, 
kalamush. it. mushuk ham tarqatadi. Q o'l iflos b o ig a n d a ham ka- 
sallikka chalinish ehtimoli yuqori bo'ladi. Salmonellasi bor g'oz. 
o 'rd ak tuxumini iste'm ol qilganda ham odam zaharlanishi mumkin.
Salm onellalar tashqi muhitning turli ta'siriga; quyosh nuriga chi- 
damli. past haroratda quritilganda ham nobud bo'lm aydi. Ularning 
ko'payishi uchun. ayniqsa, sun'iy qobiqqa tiqilgan sosiska, kolbasa 
qulay muhit hisoblanadi. Salm onellalar bilan zararlangan mahsu- 
lotlarning hidi ham. tashqi ko'rinishi ham. ta'm i ham o'zgarm aydi.
Zaharlanish belgilari. 
Salmonellalar tushgan ovqatni iste'm ol 
qilgandan bir kun o'tgach zaharlanish alomatlari pay do b o ia d i. O 't 
pufagining atrofida og'riq paydo b o iib , bemor qusadi. ichi ketadi. 
harorati ko'tariladi. O g'ir hollarda bosh og'rivdi, bemorning tin- 
ka-madori quriydi. sovuq ter chiqadi. terisi quriganga o'xshaydi, 
tirishishadi, qon bosimi pasayib ketadi. rangi sarg'ayadi. Davo qi- 
linsa bem or sog'ayadi.
Botulizm. 
Tabiatda keng tarqalgan botulinus tayoqchasi bilan 
zararlangan ovqatni iste'm ol qilish tufayli odam o 'tk ir va o g 'ir 
zaharlanadi. K o'pincha odam toksinli konserva mahsulotlari (sab- 
zavotlar. mevalar, qo'ziqorin), tuzlangan baliq, dudlangan m ah­
sulotlar va boshqalarni iste'm ol qilganda zaharlanadi. Botulinus 
tayoqchasi tushgan konservaning usti bir oz ko'tarilgan bo'ladi. 
Odam zararlangan ovqatni yegandan keyin bir necha soat o'tgach 
zaharlanish belgilari paydo b o ia boshlaydi. Muskullari bo'sha- 
shadi, boshi og'rivdi, ko'zi yaxshi ko'rm ay qoladi. og'zi quriydi, 
vutishi qiyinlashadi. nutqi buziladi. O g 'ir hollarda nafas olishi va 
yurak faoliyati buziladi, bem or hatto o 'lib qolishi mumkin. Kasal- 
lik 2 -3 kundan 2 -3 h af tagacha davom \ etadi.