Fiziologiyasi va gigiyenasi

Nazorat savollari:
1. Bolalarda ovqat og'iz bo’shlig'ida qanday o ‘zgarishlarga uchravdi?
2. Ovqat hazm qilish a ’zolarining yoshga oid xususiyatlarini tushun- 
tiring.
3. Bolalarda m e'da qanday tuzilgan?
4. Ingichka ichak bolalar va o'smirlarda qanday ahamiyatga ega?
5. Ovqat ratsioni o'sayotgan organizm uchun qanday ahamiyatga ega?
6. Ovqatlanish gigiyenasiga rioya etishning ahamiyati nimada?
7. Ovqat hazm qilish a'zolari ishining boshqarilishi va u qanday 
ahamiyatga ega?
XII 
BOB. M O DDALAR VA ENERGIYA
ALM ASH INUVINING YO SH G A OID XUSUSIYATLARI
12. 1. M oddalar alm ashinuvi hayotning
asosiy funksiyasi ekanligi
M oddalar va energiya almashinuvi - organizmning hayot faoli- 
yati jarayonlarining asosini tashkil etadi. M oddalar va energiya 
almashinuvi barcha organizmlarning eng oddiydan eng murakkab 
tuzilgan odam lar organizmining ham hyotining asosidir.
Odamlar organizmida, uning a'zolari. to'qim alari, hujayralarida 
tinimsiz ravishda juda oddivlardan murakkab moddalarning ho­
sil bo'lish jarayoni bajariladi. Shu bilan bir vaqtda, organizm hu- 
jayralari tarkibiga kiruvchi murakkab organik moddalarning oksid- 
lanishi, parchalanishi bajariladi.
A 'zolarning ishi doimiy ravishda ularning yangilanishi bilan bir­
galikda kechadi: ayrim hujayralar o'ladi. boshqalari ularning o'rni-
362
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ni almashtiradi. Voyaga yetgan odamlarda bir kecha-kunduz davo- 
mida teri epiteliyasi hujayralarining 1/20 miqdori, ovqat hazmi 
trakti epitelivasining ham ma hujayralarining yarmi, 25 grammga 
yaqin qon va boshqalar o'ladi va almashinadi.
Organizm hujayralarining vangilanishi, o'sishi faqatgina or- 
ganizmga tinimsiz ravishda kislorod va to'vim li moddalar tushib 
turgandagina amalga oshishi mumkin. To'yim li moddalar - bular 
organizmning tarkibiy qismlari hosil bo'ladigan asosiy plastik ma- 
teriallardir.
Organizmning yangi hujayralari hosil bo'lishi uchun, ularning ti­
nimsiz yangilanishi, yurak, oshqozon-ichaklar trakti, nafas a ’zolari, 
buyraklarni ishlashi uchun hamda odam lar tom onidan maxsus va 
zarur ishlami bajarishi uchun energiya zarur. Odam bu energiyani 
moddalar almashinuvi jarayonida yuz beradigan oksidlanish va 
parchalanishi reaksiyalari hisobidan oladi.
Shundav qilib, organizmga tushuvchi to'yim li moddalar faqat­
gina plastik qurilish materiali bo" lib qolmasdan balki hayot uchun 
zarur bo'lgan energiya manbayi bo'lib ham xizmat qiladi.
M oddalar almashinuvi deganda, m oddalam ing ovqat hazmi 
traktiga tushganidan boshlab organizmdan chiqarib tashlanadigan 
parchalanishning oxirgi mahsulotlari hosil b o ig u n ich a yuz beradi­
gan o'zgarishlari yfg'indisi tushuniladi.