Fiziologiyasi va gigiyenasi

VII BOB. TAYANCH-HARAKAT A’ZOLARI
FIZIOLOGIYASI
7 .1 . Tavanch-harakat a’zolarining ahamiyati
Harakat a'zolari tizim iga suvaklar (skelet). b o g ia r, b o 'g 'in la r 
va m uskullar kiradi. Suyaklar. b o g ia r va b o 'g 'in la r harakat a'zo la­
rining passiv elementlari hisoblanadi. Harakat apparatining faol 
qismi b o iib m uskullar hisoblanadi.
Harakat a'zolari tizimi - yaxlitdir; har bir a'zo va uning qismlari 
bir-biri bilan uzviy bog'liq holda shakllanadi va faoliyat ko'rsatadi.
Skelet har bir a'zoni va butun tananing tayanchi va him oyachisi 
b o iib xizmat qiladi, ko'plab suvaklar esa tana va uning qismlari
194
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tom onidan bajariladigan murakkab harakatlarning kuchli ko'targi- 
chi ham hisoblanadi. M uskullar barcha suvakli ko'targichlarning 
harakatini ta'm inlaydi. Skelet tananing tuzilish asosini tashkil etadi 
va jiddiy darajada uning o ic h a m i va shaklini aniqlaydi. Skeletning 
miya qutisi, ko'krak qafasi va chanoq, umurtqa pog’onasi tanasi 
kabi qismlari. miya, o'pka. yurak, ichaklar kabi hayotiv muhim 
a'zolarni joylashadigan joyi va himoyachisi b o iib hisoblanadi.
Yaqin vaqtlargacha odamlar organizmidagi skeletning roli, 
tananing tayanch va harakat faoliyatidagi ishtiroki bilan uning 
funksiyasi chegaralangan deb hisoblanardi. Ana shundan «tayanch- 
harakat apparatlari» degan atama yuzaga kelgan. Hozirda skelet­
ning funksiyasi ju d a keng ekanligi aniqlangan.
Skelet moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi, aynan qon­
ning mineral tarkibini m a iu m darajada ushlab turilishini ta ’min­
laydi. Bundan tashqari. suyaklar tarkibiga kiruvchi qator moddalar 
(kalsiy. fosfor, limon kislotasi va boshq.) zarur b o ig a n paytlarda 
almashinuv reaksiyalariga vengil qo'shiladi.
K o'pchilik muskullar suyaklarga tutashgan b o ia d i. M uskullar 
skelet suyaklarini harakatga keltiradi va ish bajaradi. K o'plab mus­
kullar, tana b o 'sh lig in i o ‘rab ichki a ’zolarni him oya qiladi.