Олди сотди шартномаси

 
3. Хайр
-
эҳсон
 
Ривожланиб бораётган бозор иқгисодиёти муносабатларида. турли
-
туман шартномалар вужудга келмоқда. Икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг 
фуқаролик ҳуқуқлари ва бурчларини вужудга келтириш, ўзгартириш ёки 
бекор қилиш ҳақидаги келишувларнинг ҳуқуқий ифодаси, шакли сифатида 
шартномалар фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар тизимида муҳим ўрин 
тутмоқда. Ана шундай шартномалардан бири хайр
-
эҳсондир. Хайр
-
эҳсон 
ҳадянинг бир кўриниши бўлиб, бунда қилинадиган ҳадя умумфойдали 
мақсадларга хизмат қилиши билан характерлидир. Демак, хайр
-
эҳсон кенг 

---

омманинг умумфойдали мақсадларини амалга ошириш учун қилинади. 
Қонунчилик хайр
-
эҳсон, асосан, нотижорат субъектларига (даволаш, тарбия, 
ижтимоий ҳимоя муассасаларига, хайрия, илмий муассасаларига, фонддарга, 
музейларга, жамоат бирлашмалари, диний, ташкилотларга ва бошқа шунга 
ўхшаш субъектларга), шунингдек фуқароларга ва давлатга қилиниши 
мумкинлигини нормалайди. Хайр
-
эҳсон қилинган мол
-
мулк келгусида уни 
қабул
қилиб олган шахснинг маблағлари жумласига киради, унинг оцератив 
бошқарувига ўтади. Жумладан, амалдаги “Фуқароларнинг ўзини ўзи 
бошқариш органлари тўғрисида”ги
30
қонуннинг 24
-
моддаси, “Виждон 
эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги
31
 
қонуннинг 15
-
моддаси 
мазмунига кўра, фуқаролар ва меҳнат жамоаларининг ихтиёрий хайр
-
эҳсонлари мазкур юридик шахслар мол
-
мулкининг ташкил топиш 
манбаларидан ҳисобланади ва улар томонидан тегишли тартибда мустақил 
тасарруф этилади.
Хайр
-
эҳсоннинг предмети фуқаролик муомаласида бўлган объектлар, 
яъни пуллар, қимматли қоғозлар, мол
-
мулклар, ашёлар, бинолар, иншоотлар 
(уларнинг бир қисми),
автомобиллар ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Хайр
-
эҳсонни қабул қилишга бирор кимсанинг (яъни, учинчи шахснинг) рухсати 
ёки розилиги талаб қилинмайди.
Хайр
-
эҳсон қилинган мол
-
мулк бир қатор шартлар асосида амалга 
оширилади. Чунончи:
биринчидан, хайр
-
эҳсон қилувчилар мол
-
мулкни топшираётганда 
ундан маълум бир мақсадда фойдаланишни шарт қилиб қўйиши лозим. 
Масалан, “ҳадя қилинган уй
-
жойдан фақат болалар яслиси учун фойдаланиш 
лозимлигини шарт қилишлари мумкин”
32
. Бундай шарт қўйилмаса, у одций 
ҳадя
деб ҳисобланади ва ундан ҳадя олувчи мол
-
мулкнинг вазифасига 
мувофиқ фойдаланади;
иккинчидан, аниқ мақсадда фойдаланишга мўлжалланган хайр
-
эҳсонни 
қабул
қилиб олаётган юридик шахс хайр
-
эҳсон қилинган мол
-
мулқдан 
фойдаланиш бўйича амалга оширилган операцияларнинг алоҳида
рўйхатини 
юритиши лозим;
учинчидан, вазият жиддий ўзгарганлиги боис бундай мол
-
мулкдан 
кўрсатилган мақсадларда фойдаланиш мумкин бўлмаса, ундан бошқа 
мақсадда фақат хайр
-
эҳсон қилувчининг розилиги билан, агар мол
-
мулкни 
хайр
-
эҳсон қилган фуқаро вафот этган бўлса ёки хайр
-
эҳсон қилган юридик 
30
Халқ сўзи, 1999 йил 11 май.
31
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1998 йил, 5
-6-
сон,
32
Сайфуллаев Ф. Ўзбекистон ССРнинг
гражданлик ҳуқуқи. Т.2. 
–
Т.: Ўқитувчи. 1988, 
-
18 б.

---

шахс қайта ташкил этилган ёхуд тугатилган бўлса, бундай ҳолларда суднинг 
қарорига мувофиқ фойдаланиш мумкин.
ФКнинг 511
-
моддаси мазмунига кўра, хайр
-
эҳсон қилинган мулкдан 
кўрсатилган мақсадда фойдаланмаслик келгусида хайр
-
эҳсон қилувчига, 
унинг меросхўрларига ёки бошқа ҳуқуқий ворисига хайр
-
эҳсонни бекор 
килишни талаб қилиш ҳуқуқини беради.

---

Document Outline

• 1. Кўчмас мулкни сотиш шартномаси тушунчаси ва
• унинг турлари
• 2. Кўчмас мол-мулк сотиш шартномасининг шакли
• 3. Кўчмас мулкни сотиш шартномасининг
• предмети ва баҳоси
• 4. Кўчмас мулк билан бирга сотиб олувчига ўтадиган бошқа
• ҳуқуқлар таркиби ва уни амалга ошириш ниятлари
• 6. Уй-жой биноларини сотишнинг хусусиятлари