O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

2-masala.
Staz manzarasini electron-mikroskop orqali o ‘rganishda 
eritrotsitlar agregatsi-yasi fenomeni aniqiangan.
1. Bu fenomen stazning qaysi turiga xos bo'lishi mumkin?
2. Uning bo'lishi m umkin bo‘lgan sabablari va yuzaga chiqishini 
ayting.
3-m asala.
Ishem iyaga uchragan to ‘qimadagi o ‘zgarishlar arterial 
qon oqib kelishining kamayishi —►
kislorod yetishmovchiligi -+ Krebs 
siklining pasayishi -* anaerob glikolizning pasayishi -> energetik 
alm ashinuvning kam ayishi -» ixtisoslashgan funksiyaning buzilishi 
to‘g‘ri ko‘rsati!ganmi? Xatoga y o ‘l qo‘yilgan bo‘Isa, u nimadan iborat?
4 -m a sa la
. Bem or S., 25 yoshda, k o ‘pincha sovuq havoda q o ‘l 
barmoqlarida xurujli og‘riq va uvushib qolish sezgisi paydo bo‘lishidan 
shikoy at qiladi. O g 'riq xuruji vaqtida o byektiv ravishd a panja va 
barm oqlarning keskin oqarishi, m ahalliy haroratning pasayishi, teri 
sezgisining buzilishi kuzatilgan.
1. Periferik qon aylanishining qaysi buzilishi to‘g ‘risida gap ketishi 
m um kin?
2. Bu buzilishning mexanizmlari va klinik belgilari nimadan iborat?
Integratsiya amalga oshirilishi lozim bo ‘Igan fa n la r
Patologik anatomiya.
8-MASHG‘ULOT
Q O N A Y LA N ISH IN IN G M A H A LLIY B U Z IL IS H L A R I
III MAVZU:
T rom boz. E m boliya
M ash g ‘ulot m aq sad i. Talaba quyidagilami bilishi kerak:
1) tro m b oz va e m b o liy a h osil b o 'lis h sa b ab la ri va rivojlanish
m exanizm lari, nam oyon b o 'lish belgilari, turlari va organizm uchun 
ahamiyati;
2) e k p e rim e n td a b a q a ic h a k p a rd a si to m irla rid a tro m b o z va 
e m b o liy a n i c h a q irish , u larn in g m ik ro sk o p ik n am oyon b o ‘lishini 
ta ’riflash;
3) tromboz va emboliya natijalari va oqibatlari.

---

Kichik kurslardagi fanlar bo ‘yicha asos bilimlar darajasini tekshirish
1. Sog'lom odam qon tomir o'zanida qonning suyuq holatini nima bilan
tushuntirish mumkin?
2. Qonni qon tomiri ichida ivishining oldini olishda tomir devori va qon
oqishi tezligining roli nimadan iborat?
3. Gemostaz va uning mexanizmi nima?
4. Qon ivishi fazalari.
5. Prokoagulantlar nima?
6. Antikoagulantlar nima?
7.
Fibrinoliz va uning mexanizmi nima?
8. Qonning orqaga harakat qilishiga qarshilik ко ‘rsatuvchi vena tomirlarining
о 'ziga xos xususiyatlarini ayting.
9. Vasa vasorum nima?
10. Yirik venalar (bo‘yinturuq, o'mrovosti, miya qattiq qobig'i sinuslari)
xususiyatlari to‘g ‘risida siz nimalarni bilasiz?
Asosiy o‘qiiv savolUri
1. Tromboz, kelib chiqish sabablari va sharoitlari.
2. Tromb hosil bo ‘lisk bosqichlari va mexanizmlari, tromb turlari.
3. Embollar hosil bo ‘lish sabablari va mexanizmlari, emboliya turlari.
4. Kam uchraydigan emboliya turlari.
5. Tromboz va emboliyaning ahamiyati, asoratlari va oqibati.
A n n o U tsiy a
Trom boz
tir ik o rg a n iz m d a to m ir d e v o ri ic h k i y u z a sid a qo n 
elementiaridan tashkil topgan qon laxtalarining hosil bo‘lish jarayonidir. 
Qon laxtalari tom ir old devoriga o‘m ashgan yoki tom im i bekitadigan 
b o ‘lishi mumkin.
K o ‘pincha tom ir devori shikastlanishiga olib keluvchi kasalliklar 
(ateroskleroz, revmatizm, yurak ishemiya kasalligi va b.) hisoblanadi. 
T rom b h o sil b o ‘lis h in in g aso siy m ex a n izm larin i V irxov u ch lig i 
k o ‘rsatadi: tom ir devorining m exanik, fizik, kim yoviy, biologik va 
boshqa omillar ta ’sirida shikastlanishi; qon ivituvchi va qon ivitishga 
qarshi tizim faoUigining buzilishi; qon oqimining sekinlashishi.
Tromboz fazalari: birinchi - hujayraviy (trom botsitlar adgeziyasi, 
agregatsiyasi va agglutinatsiyasi); ikkinchi - plazm atik (koagulatsiya 
fazasi). Trombotsitlar va boshqa qon hujayralari zaryadining o‘zgarishi 
adgeziyaga - ulam ing tom ir devoriga cho‘kishiga, keyin esa bir-biriga

---

«yopishishi» (agregatsiya)ga olib keladi. A dgeziya va agregatsiya 
m exanizm ida shikastlangan tom irlarda ADF m iqdorining k o ‘payishi 
va ATF miqdorining kamayishi muhim rol o ‘ynaydi. Bu tomir devori 
a n tia g re g a tsio n x u su siy a tin in g pasay ish ig a (p ro s ta ts ik lin sintezi 
kamayadi) olib keladi. Koagulatsiya fazasi quyidagi zanjir reaksiyasi 
bilan tavsiflanadi: trombotsitlardan trombokinaza fermentining chiqishi, 
qon va to 4qim a tom boplastinining faollashishi; faol trom boplastin 
trom binga k alsiy tu zla ri ishtiro k id a protrom binga ta ’sir qilib, uni 
trom binga aylantiradi; trom bin fibrinogenga ta ’sir qilib, uni fibringa 
aylantiradi. Fibrin iplari to ‘m i tashkil qiladi, unda eritrotsitlar ushlanadi. 
Hosil bo(lgan qon laxtasi qattiqlashadi, uning retraksiyasi sodir boiadi.
Trom bozning birinchi fazasida trom bning oq qism i (trom bning 
boshchasi hamma vaqt oq); ikkinchi fazasida uning qizil qismi hosil 
b o ia d i.
T rom bozning o q ib ati ijobiy va salbiy b o iis h i m um kin. 0 ‘tkir 
trav m ad a tro m b o z n in g qon to ‘xtatu vch i m ex anizm ini m oslashuv 
hodisasi deb talqin qilish mumkin. Trombozning ijobiy oqibatlariga: 
trom bning aseptik (m ikrobsiz) shim ilishi; uning shakllanishi, y a ’ni 
unga biriktiruvchi to ‘qima o ‘sishi; vaskularizatsiya - trombga mayda 
to m irlar o ‘sib k irish i; rekanalizatsiya - trom bda yangi kanal hosil 
b o iis h i va qon oqimining tiklanishi. Trombozning salbiy oqibatlariga: 
trom bning sepsisga olib keluvchi septik yoki yiringli erishi; ishemiya 
v a in fa rk tg a o lib k e lu v c h i a rte ria l to m irin in g yoki v en o z qon 
dim lanishiga olib keluvchi vena qon tomirining trom b bilan tiqilishi; 
trom bning uzilib ketishi va keyinchalik trom boem boliya rivojlanishi 
va b. lar kiradi.