O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

A nnotatsiya
H arakat funksiyasining buzilishi gipokinetik, giperkinetik holatlar, 
a ta k s iy a v a h.k . sh a k lid a nam o y on b o ‘lishi m um kin. G ipokinetik 
h o latla rg a parezlar (qism an falajlanish) va paralichlar (falajlanish) 
kiradi.
P a rez
(yunoncha « p aresis» ) - harakat, sek retsiy a yoki boshqa 
fu n k siy a la m in g ch eklanishi. 
P a ra lich la r
(yunoncha «paralisis») -
h a r a k a t 
y o k i 
b o sh q a
fu n k siy a n in g
t o ‘liq
t o ‘x tash id ir. 
Lokalizatsiyalanishiga qarab paralichlar periferik va m arkaziy bo‘Iishi 
m um kin.
P e r if e rik p a ra lic h la r ix tiy o riy va r e f le k to r h a ra k a tn in g , 
sezuvchanlik, mushaklar tonusi, tog‘ay reflekslarining y o ‘qolishi bilan

---

ifodalanadi. Ularning oqibati mushaklar to ‘liq atrofiyasi y a’ni o y o q - 
q o ‘ila m in g k ich ra y ish id an iborat. M ark aziy p a ra lic h la r ix tiy o riy
h a ra k a tn in g y o ‘q o lis h i, m ushak to n u s la rin in g o sh ish i (m iy a
p o ‘stlo g ‘ining orqa m iya m otoneyronlariga to rm ozlash ta ’sirin in g
bo‘lmasligi), tog‘ay reflekslarining (Babinskiy, Rossolimo, Gordon va 
b.) kuchayishi bilan kechadi, ammo impulslaming m e’yor o‘tkazilishi 
va mushak trofikasi saqlanadi.
B itta q o ‘l y oki o y o q n in g fa la jla n ish i 
m o n o p le g iy a
, p a re z i -
monoparez
deyiladi. Ikkita qo‘l-oyoq falajlanishi 
diplegiya
nomi bilan 
yuritiladi. U o‘z navbatida 
paraplegiya
- ikkita qo‘l yoki ikkita oyoq 
harakatsizlanishi va 
gemiplegiyalarga -
bir tomonda qo‘l va oyoqning 
(ya’ni tanani bir tomonining) harakatsizlanishiga bo‘linadi. Barcha q o ‘l 
va oyoqlarning falajlanishi 
tetraplegiya
yoki 
kvadriplegiya
deyiladi. 
Shu bilan bir qatorda uchplegiya va uchparezlar ham uchraydi.
G ip e r k in e z la r -
g ‘a y riix tiy o riy z o ‘ra k i o 'z g a c h a sh ak l va 
k o n fig u ratsiy ag a e g a b o ‘lgan h a ra k a t b o ‘lib , m ushak to n u sin in g
o ‘zgarishi bilan kechadi, m iyacha bilan birgalikda m ushak tonusini 
idora qiluvchi ekstrapiramid motor tizim ining shikastlanishi natijasida 
rivojlanadi. G iperkinezlarga: 1) q a ltira sh (trem o r) - an tag o n ist -
m ushaklar tonusining navbatm a-navbat o*zgarishi oqibatida yuzaga 
keladigan skelet mushaklarining sust g ‘ayriixtiyoriy qisqarishi; ayrim 
kasalliklarda (Parkinson, epidemik ensefalit) ixtiyoriy harakat vaqtida 
tremor to‘xtaydi. Boshqalarida (skleroz bilan bog‘liq parishonxotirlik) 
aksincha, kuchayadi; 2) talvasalar - m ushaklar tonusining o ‘zgarishi 
b ilan k e c h a d ig a n k e s k in g ‘a y riix tiy o riy q is q a ris h la ri k ira d i. 
Talvasalaniing klonik va tonik turlari farq qilinadi.
K lo n ik
ta lv a s a la r a y rim m u sh a k g u ru h la ri q is q a ris h i va 
rostlanishining b ir-biri bilan tez alm ashishidan iborat. Asosan katta 
yarim sharlar p o ‘s tlo g ‘i harakat h u d u d larin in g epilepsiya, xoreya, 
piramid tizim shikastlanishlarida qitiqlanishi natijasida kuzatiladi. Nutq 
m u sh a k la rin in g k lo n ik ta lv a s a ia ri d u d u q lik , y u z m u sh a k la ri 
guruhlariniki esa tik (p ir-pir uchish) deyiladi. 
Tonik
talvasalar qisqargan 
mushaklaming uzoq davom yetadigan taranglashishi bilan tavsiflanadi, 
miya ustini va bazal yadrolarning o‘chog‘li shikastlanishida, tetaniya, 
qoqshol, epilepsiya, isteriyalarda uchraydi. K lo nik talvasalar tonik 
talvasalar bilan birgalikda ola-bula tana shikastlanishida rivojlanadigan 
epilepsiya, atetozlarda b o ‘ladi va qo‘l-o y o q barmoqlarining tum taroq 
harakati k o ‘rin ish id a nam oyon boMadi. B ir v aq td a q isqaray otg an 
m u sh a k la r to n u si k e s k in o sh ad i. A te to z ix tiy o riy h a ra k a t -

---

hayajonlanishda kuchayadi. G iperkinezlarning ayrim turlarini striar 
tizim m a’lum tuzilmalarining shikastlanishi bilan bog‘lashadi. O la-bula 
tananing (corpus striatum) oral qismi shikastlanishida bet yoki bo‘yin, 
gavda va q o ‘lning o ‘rta qismi, oyoqning kaudal qismi m ushaklarida 
m ajburiy harakat yuzaga keladi.