O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Asab tizim i patofiziologiyasi
M ashg‘ulot maqsadl. 
Talaba quyidagilami bilishi kerak:
1) a sa b tiz im i fu n k s iy a s i b u z ilis h la ri u m u m iy e tio lg iy a va 
patogenezi;
2) asab tizimida tizimli patologik fenomenlar tavsifi;
• 3) eksperimentda sichqonlarda reflektor yoyning afferent va efferent 
qism lari shikastlanishida refleks o ‘zgarishi.
AUDITORIYADAN TASHQARI MUSTAQIL TAYYORLANISH
Kichik kurslardagi fanlar bo‘yicha asosiy bilimtar darajasini tekshirish
1. Neyron nima? Neyronlar turi.
2. Refleks nima? Shartli va shartsiz reflekslar.
3. Reflektor yoy to'g'risida tushuncha. Asab tizimi funksiyalanishining
reflektor prinsiplari.
4. Asab tizimi qaysi bo'limlardan tuzilgan?
5. Oq va kulrang moddalar to ‘g ‘risida tushuncha bering.
6. «Asab markazi» tushunchasi.
Asosiy o ‘quv savollari
1. Asab tizimi Junksiyasi buzilishining etiologiyasi.
2. Asab buzilishlari umum iy patogenezi: birlamchi va ikkilam chi
bu zilish la r, asab tizim ida h im oyalanish, tiklanish va kom pensator
jarayonlar. Patologik jarayonlar oqibatlari, iz qoldirish reaksiyalari.
3. Patologikkuchaygan qo'zg'aluvchanlikgeneratorlari (PKQG). Patologik
tizim (PT), domenant munosabatlar va patologik determinantlarning (PD)
buzilishlari va ularning ahamiyati.
4. Neyron patofiziologiyasi.
5. Og'riqpatofiziologiyasi.
A nnotatsiya
A sab tizimi funksiyasi buzilishining etiologik omillari ham ekzogen, 
h a m e n d o g e n ta b ia tli boM ishi m u m k in . U la r b irla m c h i va 
ikkilam chilarga ajratiladi. Birlamchi ekzogenlarga: 1) biologik infeksiya 
qo ‘z g ‘atuvchilari va ularning toksinlari (qutirish, poliom ielit, qoqshol 
va b.). U lar bevosita asab hujayralari ichiga kirib distrofik, degenerativ 
o ‘z g a ris h ta r v a nekroz c h a q ira d i; 2) k im y o v iy -n o o rg a n ik (sim ob,

---

q o ‘rg ‘oshin, marganets preparatlari) va organik (alkogol, m etil spirti, 
benzol) moddalar, narkotiklar, ilon zah ari, alkaloidlar v a b. ta ’siri 
natijasida zaharlanishlar; 3) fizik-ekologik om illar deb nom lanuvchi: 
harorat, havo nam ligi, barom etrik bo sim va undagi farq, yer relyefi 
(landshal't), quyoshning faollik davriari, m agnit oqim i darajasi va b. 
ta’siri; 4) travmalar: tug‘riq davrida, ishlab chiqarish va hayotda (lat 
yeyishlar, miya chayqalishlari, periferik asab qisilishi, kesilishi) - ular 
asab m arkazlari, y o ‘llari, a ’zo va to'qim adagi asab tuzilm alari ishini 
buzadi; 5) psixogen omillar (masalan, yatrogen kasallik - shifokoming 
qo ‘pol so‘zi natijasida); 6) В gurihi gipo - va avitaminozlari (B p B6, 
B 12 va b.); 7) ijtimoiy omillar - kasb, yashash sharoiti, urushlar, tabiiy 
ofatlar.
Birlamchi endogen omillar: 1) qon aylanishi buzilishlari - tomirlar 
spazm i, trom boz, em boliya va sklerozi qaytm as o ‘zgarishlarga olib 
kelishi m umkin, chunki asab hujayralari gipoksiyaga o ‘ta sezgir; 2) 
gipoglikem iya; 3) irsiy anom aliyalar (D aun kasalligi, m ikrotsefaliya, 
fenilketonuriya va b.); 4) o ‘smalar; 5) asab kasalliklari rivojlanishiga 
m oyillik (epilepsiya, shizofreniya va b.).
Ikkilamchi patogen omillarga birlamchilar ta’siridan keyin asab tizimida 
hosil bo ‘ladigan omillami misol qilib olish mumkin. Bularga neyronlar 
o‘zgarishlari, mediatorlar sekretsiyasi, neyron genomasi, neyronlararo va 
tizim li m unosabatlarning b u zilish lari kiradi. U niversal patogenetik 
a h am iy atg a ega b o ‘lgan p a to lo g ik k u ch ay g an q o ‘z g ‘a lu v c h a n lik
generatori (PKQG), patologik determenanta (PD) va patologik tizim (PT) 
hosil b o ‘lishi. Shuningdek p atolo g ik jara y o n la r kech bosqichlarida 
neyronlarda ulam ing turg‘un giperfaolligi natijasida hosil b o ‘luvchi 
«patotrofogenlar» hamda asab to‘qtmasi elementlariga antetanalar ishlab 
chiqarish ham muhim rol o‘ynaydi (Krijanovskiy G. N., 1988).