9-mavzu: global jarayonlar va barqaror taraqqiyot reja: 1

IJTIMOIY BASHORAT TURLARI, METODLARI. 
O„zining, o„z farzandlarining, o„zi 
yashayotgan mamlakatning kelajagi haqida bilishni istamagan odam bo„lmasa kerak. Shu sababli qadim 
zamonlardan boshlab turli xalqlarda ertangi kunga nazar tashlash, kelajakni bashorat qilish qobiliyatiga 
ega bo„lgan kishilar katta izzat-ikromga sazovor bo„lgan. Forslar ularni afsungarlar, bobilliklar va 
assiriyaliklar – xaldeylar, qadimgi Misr aholisi – kohinlar deb atagan. Bashoratgo„ylar qadimgi 
Yunoniston aholisining hayotida alohida o„rin egallagan. Kelajakni bashorat qilishga falsafa tarixida ham, 
ijtimoiy tafakkurda ham turli ko„rinishlarda alohida e‟tibor qaratilgan. Tarixning o„tish davrlarida, keskin 
ijtimoiy konfliktlar yuz bergan davrlarda bashoratning ahamiyati ayniqsa oshgan. Bu insoniyat hayotining 
barcha jabhalarida olamshumul o„zgarishlar yuz berayotgan hozirgi davrga ham xos. Yuzaga kelgan 
sharoitda ijtimoiy bashorat masalalari o„ta muhim nazariy va metodologik ahamiyat kasb etmoqda, ularni 
ishlab chiqish esa falsafiy tafakkurning dolzarb vazifalaridan biriga aylanmoqda. Darhaqiqat, kelajak 
bilan shug„ullanmagan falsafaning kelajagi yo„q.
Ushbu mavzuning maqsadi bashoratga umumiy tavsif berish, uning asosiy turlarini ko„rib 
chiqishdan; ijtimoiy prognoz nimaligini, uning metodlari va tiplarini aniqlashdan; davrimizning 
olamshumul muammolar bilan belgilangan asosiy futurologik konsepsiyalarini tahlil qilishdan iborat.
Bashorat
– kelajak haqidagi, ya’ni hali amalda mavjud bo‘lmagan, lekin rivojlanishning 
kutilayotgan rivojini belgilovchi ob’ektiv va sub’ektiv omillar ko‘rinishida hozirgi zamonda potensial 
mavjud bo‘lgan hodisalar va jarayonlar haqidagi bilim.
Bashorat o„z gnoseologik tabiatiga ko„ra 
gipotezani ilgari surishga yaqin turadi. Ammo gipoteza – o„tmishni ham, hozirgi zamonni ham, kelajakni 
ham bilishga tatbiq etiladigan mantiqiy shakl, bashorat esa kelajakka yoki hali ma‟lum bo„lmagan hozirgi 
davrga qarab mo„ljal oladi.
Kelajakni oldindan aytish usuli, teranlik va aniqlik darajasiga ko„ra bashoratning quyidagi turlarini 
farqlash mumkin:
1) mifologik bashorat 
2) kundalik bashorat 
3) intuitiv bashorat 
4) ilmiy bashorat 
5)ijtimoiy bashorat.
Xulosa.
Insoniyat o„zini o„zi tashkil etuvchi jonli tizim sifatida o„z mavjudligi uchun kurash olib 
bormoqda, yaxshiroq kelajakka erishishga harakat qilmoqda. Bunda hozirgi globallashuv jarayonlari va 
8
Karimov I.A. Yuksak ma‟naviyat-engilmas kuch. -T.: Ma‟naviyat, 2008. –B.18
.

---

ular yuzaga keltirayotgan turli muammolar insoniyat oldida tarqoqlik va ixtiloflarni engib, o„z birligi sari 
harakat qilish, ayni vaqtda madaniyatlar, asriy an‟analarning o„ziga xosligini, ayrim millatlar va 
xalqlarning xususiyatlarini saqlashdan boshqa chora qoldirayotgani yo„q. 
Bunday birlashuvga esa, faqat 
umuminsoniy qadriyatlarni e’tirof etish va ularga rioya qilish orqali erishish mumkin.