UVV – informatsiyalarni kiritish-chiqarish periferiya qurilmalari.
ALU lar raqamlarni qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish kabi arifmetik
vazifalarni, shuningdek VA (I); YOKI (ILI); INKOR (NE); YOKI-INKOR (ILI-
NE); VA-INKOR (I-NE) va b. mantiqiy vazifalarni bajarish uchun belgilanganlar.
UU- E’M tarkibidagi boshqa asosiy elementlarning ishlashini boshqarish
bilan birga E’Mga kiritilgan boshqa informatsiyalarni (ma’lumotlarni) boshqaradi.
UU larning ‘arakati tegishli komandalar bilan aniqlanadi. E’M oldiga qo‘yilgan
vazifani to‘liq ijrosini ta’minlovchi komandalar majmuasi
dastur
deb ataladi.
ZU yoki boshqacha aytganda E’M ning
xotirasi
– ‘ar biri eslab qolish
(‘otiraga olish) elementlarini o‘z ichiga olgan yacheykalardan iborat bo‘lib,
dasturlarni va ishlov berilayotgan ma’lumotlarni (informatsiyalarni) ‘otirada
saqlash vazifasini bajaradi. E’Mlarda hisoblash va boshqarishni amalga oshirishda
asosini 2 raqami tashkil etuvchi
ikkilangan
(yoki
boshqacha aytganda, ikkita
raqamdan iborat) hisoblash tizimidan foydalaniladi. Ushbu tizimga ko‘ra, ‘ar
qanday son mantiqiy nolp (O) va mantiqiy bir (1) raqamlardan tuzilgan «so‘z»larni
ifodalaydi. Xotiralash elementlari yarim o‘tkazgichli triggerlar negizida
tayyorlanadi, yacheykalar esa, negizini triggerlar tashkil etuvchi registrlar negizida
tayyorlanadi. Trigger o‘zida ikkilangan raqamlardan (1 yoki O) birini saqlaydi.
YAcheykaga birorta raqamni kiritish, yoki undan saqlanayotgan ma’lumotni olish
uchun shu yacheykaning manzili ko‘rsatilishi talab qilinadi.
Xotira qurilmasi operativ ‘otira (OZU) va doimiy ‘otira (PZU) qurilmalariga
bo‘linadi. OZU yordamida ALU va UU larga tashqi informatsiyalar kiritiladi.
PZUda esa vazifalar dasturi saqlanadi.
Perfokartalar magnit (lentalari) tasmalari va boshqalardagi
informatsiyalarni hisoblab, E’M uchun qulay
formaga keltiruvchi UVVlar
periferiya qurilmalari deb yuritiladi. UVVlar, shuningdek, teletaypdagi sonlar
ko‘rinishidagi matnlarni va monitor ekranidagi informatsiyalarni hisobga olib
boradi.
ALU va UU majmuasi o‘zidan yaxlit kompleksni ifodalab, berilgan dasturga
ko‘ra informatsiyalarga avtomatik ishlov berish imkoniyatini beradi.
Bunday
majmua mashinaning (E’Mning)
markaziy protsessori
yoki oddiy qilib aytganda
protsessori
deb ataladi.
Bir yoki bir necha BISdan iborat protsessor mikroprotsessor deb ataladi.
Mikroprotsessor so‘zidagi «mikro» qo‘shimchasi qurilmaning yuqori darajadagi
integratsiya qobiliyatini, kichik o‘lchamlari va kichik massasini belgilaydi.
Mikroprotsessorning kirish qismiga UVV va ZU orqali ikkilangan kod
ko‘rinishidagi boshqarish signallari va qayta uzatish signallari uzatiladi. ZUga
kiritilgan dasturga ko‘ra ALU yordamida informatsiyalarga
ishlov beriladi va
chiqishda olingan signallar yordamida ob’ektni boshqarish amalga oshiriladi.
Mikroprotsessorlar universal va maxsuslashtirilgan mikroprotsessorlarga
bo‘linadi. Universial mikroprotsessor markaziy protsessor vazifasini bajarib,
EXMlarda, avtomatik boshqarish tizimlarida, o‘lchov asboblarida va tash’islash
qurilmalarida keng qo‘llaniladilar.
Maxsuslashtirilgan mikroprotsessorlar esa aniq vazifalarni bajarish uchun
belgilangan bo‘lib, ma’lum parametrga ko‘ra optimallashtirilgan bo‘ladi. Bunday
protsessorlar vazifalarni universal mikroprotsessorlarga nisbatan bir necha marta
tez bajaradi.
Mikroprotsessorli komplekt tushunchasi o‘zidan bir biriga mos keluvchi,
o‘zlarining konstruktiv va texnologik belgilariga ko‘ra birlashtirilishi mumkin
bo‘lgan mikroprotsessor va boshqa integral sxemalari majmuasini ifodalaydi.
Odatda komplekt tarkibiga BIS, mikroprotsessor, ZU va UVV lar kiradi.
Konstruksiyasiga ko‘ra plata ko‘rinishida yaratilgan mikroprotsessorli
komplekt mikrokontroller yoki odiy qilib, kontroller deb yuritiladi. Belgilanishiga
ko‘ra bunday kontroller kontaktli kontroller bilan bir xildir.
Mikroprotsessorli
komplektning BISi (katta integral mikrosxemasi) mikroprotsessorli tizim tarkibiga
kiradi. Bunda mikroprotsessor yuritmalarni boshqarish sistemasi, o‘lchov va
boshqa maqsadlar bo‘yicha informatsiyalarga ishlov beruvchi element hisoblanadi.
Agar mikroprotsessorli tizim tarkibida bir necha mikroprotsessorlardan
foydalanilsa, bunday tizim-mulptimikroprotsessor tizimi deb yuritiladi.
MikroE’M konstruktiv ji’atdan tugallangan qurilma bo‘lib, tarkibi
mikroprotsessor, elektr manbasi, ‘otira
qurilmasi, informatsiyalarni kiritish-
chiqarish qurilmalari va boshqarish pulptlaridan iboratdir.
Elektr yuritmasini mikroprotsessor yordamida boshqarish uchun belgilangan
eng sodda ko‘rinishdagi qurilmaning strukturaviy sxemasini ko‘rib chiqamiz.
12.53-rasm. Mikroprotsessor yordamida o‘zgarmas tok dvigatelini boshqarish
qurilmasining funksional sxemasi.
Elektr manbasi vazifasini bajaruvchi tiristorli o‘zgartirgich TP ga ulangan
dvigatelp M, mikroprotsessor MP yordamida boshqariladi. Sxemadagi BS-
mikroprotsessor MP va TP larni muvofiqlashtiruvchi blok (yoki interfeys)
vazifasini bajaradi.
Dvigatelpni ishga tushirish (yuritish) vaqtida uning
tezligi tok datchigi DT
va aylanish chastotasi datchigi DCHV lar yordamida o‘zgartirib (boshqarib)
boriladi. DT sifatida drosselli magnit kuchaytirgichlardan, DCHV sifatida esa
taxogenerator TG lardan foydalaniladi. DT va DCHV larning analogli kirish
signallari ATSP-ya’ni, analogli raqamli o‘zgartirgichlar yordamida raqam
ko‘rinishidagi informatsiyalarga aylantiriladi (o‘zgartiriladi)
va mikroprotsessor
MP ga uzatiladi.
Tashqi ta’sir etish apparatlari (knopkalar, datchiklar) mikroprotsessor MP ga
UVV va ZU lar orqali ta’sir etish orqali dvigatelp tezligini belgilangan
qonuniyatga ko‘ra talab qilingan tezlikgacha etib borishini ta’minlaydi. Zarur
xollarda dvigatelp tezligini boshqarish uchun belgilangan qonuniyat PZU
xotirasidagi dasturni o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
