A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

3.3. Sinxron elektr motorlarining mexanik xarakteristikalari 
3.3.1. Sinxron motorning ishlash printsipi 
Katta quvvatga ega bo‗lgan (160 kW dan yuqori) elektr yuritmalar uchun 
elektrmagnit qo‗zg‗atishli sinxron motorlar keng miqyosda qo‗llaniladi. Bunday 
motorni yurgazish sxemasi 3.23 - rasmda korsatilgan. 
Sinxron motor statorining konstruktsiyasi asinxron motor statorining 
konstruktsiyasiga oxshash bo‗ladi. Statorning uch fazali chulg‗amlaridan otayotgan 
tok magnitlash kuchlarini hosil qilib bu kuchlar vektorlarining teng ta‗sir etuvchisi 
statorning fazoda aylanuvchi elektrmagnit maydonini (Ф
1
) hosil qiladi. Stator 
maydonining aylanish tezligi (3.3)ga asosan quyidagiga teng bo‗lib sinxron 
motorning ishchi tezligini beradi: 
0 
= 
Sinxron motor rotorida qo‗zg‗atish chulg‗ami joylashtiriladi. Bu chulg‗am 
mustaqil o‗zgarmas tok manbai bilan ta‗minlanadi. Qo‗zg‗atish toki Ф
0
elektromagnit maydonini hosil qiladi. Bu maydon rotorga nisbatan qo‗zg‗almas 
bo‗lib, o‗rnatilgan rejim bo‗yicha 
0 
tezlikda rotor bilan birga aylanadi. Rotor 
maydonining magnit kuch chiziqlari sinxron tarzda aylanayotgan statorning 
elektrmagnit maydoni bilan ilashishadi. Stator va rotor maydonlarining ozaro 
ta‗sirlashuvi sinxron mashina valida elketrmagnit moment hosil qiladi.
M = k Ф
1
x Ф
0 
(3.8) 
Yuklanish bo‗lmaganda stator maydoni vektori Ф
1
va rotor maydoni vektori Ф
0
fazoda mos tushadi (3.24 a - rasm) va birgalikda 
0
tezlik bilan aylanadi.
Motor validagi qarshilik paydo bo‗lishi bilan Ф
1
va Ф
0 
vektorlari ajraladi 
(prujina chozilishiga oxshab) va ozaro
burchak hosil qiladi. Bu burchak yuklama 
burchagi deyiladi. Agar Ф
0 
vektor Ф
1 
vektordan ortda qolsa (3.24 b - rasm) sinxron 
mashina motor rejimida ishlaydi va uning validagi elektrmagnit moment musbat 
ishorali bo‗ladi. Agar sinxron mashina boshlangich motor bilan aylantirilib, 
generator rejimida ishlayotgan bo‗lsa, rotorning maydon vektori stator maydon 

---

97 
vektoridan (- ) burchakka oldinda bo‗ladi, va mashina validagi elektrmagnit 
moment manfiy ishorali bo‗ladi. Bu holatni prujinaning cho‗zilish-siqilishiga 
o‗xshatish mumkin. 
bo‗lganda moment maksimal qiymatga erishadi M
maks.
. 
Agar mashina validagi yuklama M
maks. 
dan katta bo‗lsa, mashina sinxron rejimi 
buziladi va mashina mo‗tadillikdan chiqadi.