A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

 
Qutb juftliklari 
soni 
Stator 
elektrmagnit 
maydoni burchak 
tezligi 1/s 
Asinxron 
motorning 
sinxron tezligi 
ayl/min. 
Motorning 
taxminiy nominal 
tezligi ayl/min. 
2 P
n
= 2
2 P
n
= 4
2 P
n
= 6
2 P
n
= 8
2 P
n
= 10
2 P
n
= 12
0
= 314 
0
= 157 
0
= 104,6 
0
= 78,5 
0
= 62,8 
0
= 52,3 
n
0
= 3000 
n
0
= 1500 
n
0
= 1000 
n
0
= 750 
n
0
= 600 
n
0
=500 
2940 
1450 
980 
735 
585 
490 
Asinxron motorlar rotorining konstrusiyasiga ko‗ra 2 xil bo‗ladi: faza rotorli 
va qisqa tutashgan rotorli. Faza rotorli motorlar rotorida taqsimlangan 3 fazali 
chulg‗am bo‗ladi. Ular odatda «yulduz» ulanadi. Chulg‗am uchlari kontakt 
xalqalariga ulanadi. Bu xalqalar orqali rotorning elektr zanjirlari uchlari 
mashinadan chiqarilib yurgazish qarshiliklariga ulanadi. Qisqa tutashgan rotorli 
motorlarda chulg‗am sterjen ko‗rinishida bajarilib, rotor ikki tomonidan xalqalar 
bilan qisqa tutashtirib mahkamlanadi. Rotordagi bu sterjenlarni uch fazali qisqa 
tutashtirilgan chulg‗am sifatida ko‗rishimiz mumkin.

---

63 
Asinxron motordagi elektromagnit moment M statordagi aylanuvchi magnit 
maydoni F, hamda rotor tokini tashkil qiluvchisi bilan o‗zaro ta‘sirlashuvi 
natijasida xosil bo‗ladi. 
M= 3k ФI
2a
 
(3.4) 
Rotor toki E
2
elektr yurituvchi kuch xisobiga paydo bo‗ladi. Bu elektr 
yurituvchi kuch rotorda aylanayotgan magnit maydoni orqali induksiyalanadi. 
Rotor siljimay turganda asinxron motor qisqa tutashgan chulg‗amli transfarmator 
sifatida yoki yurgazish qarshiligi bilan yuklangan transfarmator sifatida ishlaydi. 
Aylanmay turgan rotor chulg‗amlarida hosil bo‗lgan elektr yurituvchi kuch faza 
nominal elektr yurituvchi kuchi deyiladi (E
2n
). Bu elektr yurituvchi kuch taxminan 
statorning faza kuchlanishining transformatsiya koeffitsientiga bo‗linganiga teng 
bo‗ladi: 
E
2n
= U
1
/ k
t

(3.5) 
Aylanayotgan motor rotoridagi elektr yurituvchi kuch E
2 
qiymati hamda bu 
E.Yu.K. chastotasi 
f
2
(demak rotordagi tok chastotasi ham) aylanayotgan magnit 
maydonining chulg‗am simlarini kesib o‗tish chastotasiga bog‗liq bo‗ladi (qisqa 
tutashgan rotorli motorda - sterjenlarni). Bu chastota stator maydoni tezligi 
0
va 
rotor maydoni tezdigi 
farqi bilan aniqlanadi. Bu farq absolyut sirpanish deb 
aytiladi 
s
abs.
= 
0 
–
(3.6) 
Muayyan chastotali (50 Gts) kuchlanish tarmog‗iga ulangan asinxron motor 
ish rejimini tahlil qilishda odatda nisbiy sirpanish kattaligidan foydalaniladi: 
s
= 
(3.7) 
Motor rotori aylanmay turganda S=1 ga teng bo‗ladi. Motor harakat rejimida 
ishlaganda E.Yu.K. ning eng katta qiymati aylanmay turgan rotorda bo‗ladi (E
2n
); 
tezlik oshib borgan sari E
2
E.Yu.K. kamayib boradi: 
E
2
= E
2n
 * s
(3.8) 
Xuddi shuningdek, rotor E.Yu.K. va tokining chastotasi 
f
2
, rotor aylanmay 
turganda stator toki chastotasi
f
1 
ga teng bo‗ladi, va tezlik oshib borishi bilan 
sirpanishga proportsional ravishda kamayib boradi. 

---

64 
f
2 
= 
f
1
* s.
(3.9) 
Nominal rejimda rotor tezligi maydon tezligidan kam farq qiladi va nominal 
sirpanish 1.5 dan 200 kW gacha quvvatga ega bo‗lgan umumiy motorlar uchun 
bor-yo‗g‗i 2-3 % ni tashkil qiladi, katta quvvatli motorlar uchun esa 1% . Mos 
ravishda nominal rejimda rotor E.Yu.K. , s=1 bo‗lgandagi nominal E.Yu.K. dan 1-
3 %ini tashkil qiladi. Rotor toki chastotasi nominal rejimda bor yo‗g‗i 0.5-1.5 Gts 
bo‗ladi. S=0 bo‗lganda, ya‘ni rotor tezligi maydon tezligiga teng bo‗lganda, E
2
rotor E.Yu.K. i hamda I
2
rotor toki nolga teng bo‗ladi. Bunday rejim ideal erkin 
aylanish rejimi deyiladi. 
E.Yu.K. chastotasi va rotor tokining sirpanishiga bog‗liqligi asinxron motor 
mexanik xarakteristikalarining o‗ziga hosligini aniqlaydi.