706
NH
N
H
O
CH
2
- H
2
O
COOH
NH – CH
2
– COOH
N
H
O
- H
2
O
COOH
COOH
N
O
H
-CO
2
NH
N
H
O
CH
2
- H
2
O
COOH
NH
N
H
O
CH
2
- H
2
O
COOH
NH – CH
2
– COOH
N
H
O
- H
2
O
COOH
COOH
N
O
H
-CO
2
NH – CH
2
– COOH
N
H
O
- H
2
O
COOH
COOH
N
O
H
-CO
2
N–fenilglitsinni
anilin
va
xlorsirka kislotadan
,
N–(o-karboksifenil)-
glitsinni
esa
antranil
va
xlorsirka
kislotalardan olish mumkin:
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
COOH
фенилглицин
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
–
СOOH
N-
(о-карбокифенил)-глицин
COOH
COOH
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
COOH
фенилглицин
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
COOH
фенилглицин
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
–
СOOH
N-
(о-карбокифенил)-глицин
COOH
COOH
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
–
СOOH
N-
(о-карбокифенил)-глицин
COOH
COOH
Indigo
molekulasi bir tekislikda joylashgan va
trans
tuzilishga ega.
Ko’k
indigo
390
0
C da suyuqlanadi. U asosan erituvchilarda, kislota va ishqorlarda
erimaydi. Indigoni bo’yagich sifatida ishlatish uchun
u dastlab qaytariladi va
oq
indigoga aylantiriladi. Oq indigo bilan gazmol bo’yaladi. Bo’yalgan gazmol
quritilish davomida undagi oq indigo oksidlanib ko’k
indigoga aylanadi,
bo’yashning bu turiga kub bo’yash deyiladi.
N
H
O
H
O
N
H
O
H
H
НО
N
N
N
H
O
N
H
O
H
O
N
H
O
H
H
НО
N
N
Sanoatda indigodan tashqari
indigo karimin
,
tioindigo
kabi bo’yagichlar
keng ishlatiladi. Indigo oksidlanganda
izatinga
aylanadi. Oksidlash
azot yoki xrom
kislotalari yordamida olib borilishi mumkin:
fenilglitsin
N-(o-karboksifenil)-glitsin
708
N
N
H
N
N
H
N
H
Olinish usullari.
Pirazollar asosan ikki usulda:
atsetilen
birikmalariga
diazometan
biriktirib va
diketonlarga gidrazin
ta’sir ettirib olinadi.
СH
СH
С H
2
N
+
N
-
+
N
N
H
СH
СH
С H
2
N
+
N
-
+
N
N
H
N
N
H
N
H
Bu usul bilan prof.
A.G. Maxsumov
va uning maktabining olimlari
pirazolning
100 dan ortiq yangi hosilalarini sintez qilib oldilar va ularning
fiziologik faolligini o’rgandilar.
Atsetilatsetonga gidrazin
bilan ta’sir ettirilganda
3,5-dimetilpirazol
hosil
bo’ladi:
CH
3
– C = O
CH
2
– CO – CH
3
+
NH
2
NH
2
N
N
H
CH
3
H
3
C
CH
3
– C = O
CH
2
– CO – CH
3
+
NH
2
NH
2
N
N
H
CH
3
H
3
C
CH
3
– C = O
CH
2
– CO – CH
3
+
NH
2
NH
2
NH
2
NH
2
N
N
H
N
N
H
N
H
CH
3
H
3
C
Pirazol
170
0
C da suyuqlanadigan kristall modda. Uning hosilalari
dori-
darmonlar
va
bo’yagichlar
ishlab chiqarishda keng ishlatiladi.
Kimyoviy xususiyatlari.
1. Pirazol asos
xususiyatiga ega. U oksidlovchilar,
kislota va ishqorlar ta’siriga chidamli.
2. Pirazol
pirroldan
farq qilib, oson
nitrolanadi
va
sulfolanadi.
Bunda
o’rinbosarlar
4-holatdagi
vodorod bilan almashinadilar:
N
N
H
+ HNO
3
H
2
SO
4
N
N
H
O
2
N
[H]
N
N
H
H
2
N
4
4
N
N
H
+ HNO
3
H
2
SO
4
N
N
H
O
2
N
[H]
N
N
H
H
2
N
N
N
H
N
N
H
N
H
+ HNO
3
H
2
SO
4
N
N
H
N
N
H
N
H
O
2
N
[H]
N
N
H
N
N
H
N
H
H
2
N
4
4
4-nitropirazol
4-aminopirazol
4-aminopirazol
anilin kabi diazotirlash, diazoqo’shish kabi reaksiyalarga
kirisha oladi.
709
3. Pirazol
natriyning spirt bilan aralashmasi yordamida
qaytarilganda
pirozolinni
hosil qiladi.
Pirazol
kattalitik qaytarilganda
pirazolidin
hosil bo’ladi:
N
N
H
[H]
N
N
H
N
N
H
[H]
N
N
H
N
N
H
N
N
H
N
H
[H]
N
N
H
N
H
pirazolin
N
N
H
H
2
N
N
H
N
N
H
H
2
N
N
H
N
N
H
N
N
H
N
H
H
2
N
N
H
N
H
pirazolidin
Pirazolinning
asosli
xossasi pirazolga
qaraganda
kuchli
bo’lib, oson oksidlanadi.
Pirazolon va uning hosilalari.
Pirazolinning muhim hosilalaridan biri
pirazolon
hisoblanadi.
N
N
H
О
N
N
H
N
H
О
pirazolon
Pirazolonning hosilalari
β
-ketokislota
efirlariga
almashingan
gidrazinlar
bilan ta’sir etib yoki
gidrazin
biriktirib olinadi.
1. 1883
yilda
Knorr
fenilgidrazinni atsetosirka efiri bilan ta’siri natijasida 1-
fenil-3-metilpirazolon-5 hosil bo’lishini kashf etdi:
CH
2
– C
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
O = C
N
H
5
C
2
– O
NH
C
6
H
5
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
CH
2
– C
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
O = C
N
H
5
C
2
– O
NH
C
6
H
5
N
N
C
6
H
5
О
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
O = C
N
H
5
C
2
– O
NH
C
6
H
5
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
2. Diketenga
fenilgidrazin birikkanda ham yuqoridagi birikmalar hosil
bo’ladi:
СH
2
= C – CH
2
O – C = O
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
СH
2
= C – CH
2
O – C = O
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3