|
Geyman
tomonidan
taklif etilgan
N– fenilglitsin (I)
yoki
N–(o-karboksifenil) glitsinni (II)
ishqor bilan
qo’shib qizdirish yo’li hisoblanadi:
706
NH
N
H
O
CH
2
- H
2
O
COOH
NH – CH
2
– COOH
N
H
O
- H
2
O
COOH
COOH
N
O
H
-CO
2
NH
N
H
O
CH
2
- H
2
O
COOH
NH
N
H
O
CH
2
- H
2
O
COOH
NH – CH
2
– COOH
N
H
O
- H
2
O
COOH
COOH
N
O
H
-CO
2
NH – CH
2
– COOH
N
H
O
- H
2
O
COOH
COOH
N
O
H
-CO
2
N–fenilglitsinni
anilin
va
xlorsirka kislotadan
,
N–(o-karboksifenil)-
glitsinni
esa
antranil
va
xlorsirka
kislotalardan olish mumkin:
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
COOH
фенилглицин
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
–
СOOH
N-
(о-карбокифенил)-глицин
COOH
COOH
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
COOH
фенилглицин
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
COOH
фенилглицин
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
–
СOOH
N-
(о-карбокифенил)-глицин
COOH
COOH
NH
2
N
H
+ Cl – CH
2
– COOH
- 2 HCl
CH
2
–
СOOH
N-
(о-карбокифенил)-глицин
COOH
COOH
Indigo
molekulasi bir tekislikda joylashgan va
trans
tuzilishga ega.
Ko’k
indigo
390
0
C da suyuqlanadi. U asosan erituvchilarda, kislota va ishqorlarda
erimaydi. Indigoni bo’yagich sifatida ishlatish uchun u dastlab qaytariladi va
oq
indigoga aylantiriladi. Oq indigo bilan gazmol bo’yaladi. Bo’yalgan gazmol
quritilish davomida undagi oq indigo oksidlanib ko’k indigoga aylanadi,
bo’yashning bu turiga kub bo’yash deyiladi.
N
H
O
H
O
N
H
O
H
H
НО
N
N
N
H
O
N
H
O
H
O
N
H
O
H
H
НО
N
N
Sanoatda indigodan tashqari
indigo karimin
,
tioindigo
kabi bo’yagichlar
keng ishlatiladi. Indigo oksidlanganda
izatinga
aylanadi. Oksidlash azot yoki xrom
kislotalari yordamida olib borilishi mumkin:
fenilglitsin
N-(o-karboksifenil)-glitsin
707
N
H
O
H
O
N
[O]
HNO
3
N
H
O
O
2
N
H
O
N
H
O
H
O
N
[O]
HNO
3
N
H
O
O
N
H
O
O
2
Izatin (II) to’q qizil
rangli kristall modda. U
o-aminofenilglioksil
kislota (I)
ning laktoni
hisoblanadi. Ishqor qo’shib qizdirilganda
o-aminofenilglioksil
kislotani hosil qiladi.
NH
2
CO -
СOOH
- H
2
O
+ H
2
O
N
H
O
O
N
O
OH
I
II
III
NH
2
CO -
СOOH
- H
2
O
+ H
2
O
N
H
O
O
N
O
OH
NH
2
CO -
СOOH
- H
2
O
+ H
2
O
N
H
O
O
N
H
O
O
N
O
OH
I
II
III
Izatin asosan imid (III) shaklida mavjud bo’ladi.
Ko’p geteroatomli besh a’zoli geterosilik birikmalar
Bu sinf birikmalarinig tuzilishida ikki va undan ko’p geteroatom bo’ladi.
Ularni umumiy nomda
azollar
deyiladi. Halqadagi bir geteroatom
azot
, ikkinchi
geteroatom
kislorod
bo’lsa –
oksazol
;
azot
bo’lsa
imidazol
,
oltingugurt
bo’lsa
tiazol
deyiladi.
O
N
O
N
S
N
S
N
N
N
H
N
N
H
оксазол
изоксазол
тиазол
изотиазол
пиразол
имидазол
O
N
O
N
S
N
S
N
N
N
H
N
H
N
N
H
N
H
оксазол
изоксазол
тиазол
изотиазол
пиразол
имидазол
Pirazol
(C
3
H
4
N
2
).
Pirazol hosilalarini nomlashda raqamlash
iminoguruhdan
boshlanib, ikkinchi azot tomon yo’naltiriladi.
oksazol
izoksazol
tiazol
izotiazol
pirazol
imidazol
708
N
N
H
N
N
H
N
H
Olinish usullari.
Pirazollar asosan ikki usulda:
atsetilen
birikmalariga
diazometan
biriktirib va
diketonlarga gidrazin
ta’sir ettirib olinadi.
СH
СH
С H
2
N
+
N
-
+
N
N
H
СH
СH
С H
2
N
+
N
-
+
N
N
H
N
N
H
N
H
Bu usul bilan prof.
A.G. Maxsumov
va uning maktabining olimlari
pirazolning
100 dan ortiq yangi hosilalarini sintez qilib oldilar va ularning
fiziologik faolligini o’rgandilar.
Atsetilatsetonga gidrazin
bilan ta’sir ettirilganda
3,5-dimetilpirazol
hosil
bo’ladi:
CH
3
– C = O
CH
2
– CO – CH
3
+
NH
2
NH
2
N
N
H
CH
3
H
3
C
CH
3
– C = O
CH
2
– CO – CH
3
+
NH
2
NH
2
N
N
H
CH
3
H
3
C
CH
3
– C = O
CH
2
– CO – CH
3
+
NH
2
NH
2
NH
2
NH
2
N
N
H
N
N
H
N
H
CH
3
H
3
C
Pirazol
170
0
C da suyuqlanadigan kristall modda. Uning hosilalari
dori-
darmonlar
va
bo’yagichlar
ishlab chiqarishda keng ishlatiladi.
Kimyoviy xususiyatlari.
1. Pirazol asos
xususiyatiga ega. U oksidlovchilar,
kislota va ishqorlar ta’siriga chidamli.
2. Pirazol
pirroldan farq qilib, oson
nitrolanadi
va
sulfolanadi.
Bunda
o’rinbosarlar
4-holatdagi
vodorod bilan almashinadilar:
N
N
H
+ HNO
3
H
2
SO
4
N
N
H
O
2
N
[H]
N
N
H
H
2
N
4
4
N
N
H
+ HNO
3
H
2
SO
4
N
N
H
O
2
N
[H]
N
N
H
H
2
N
N
N
H
N
N
H
N
H
+ HNO
3
H
2
SO
4
N
N
H
N
N
H
N
H
O
2
N
[H]
N
N
H
N
N
H
N
H
H
2
N
4
4
4-nitropirazol
4-aminopirazol
4-aminopirazol
anilin kabi diazotirlash, diazoqo’shish kabi reaksiyalarga
kirisha oladi.
709
3. Pirazol
natriyning spirt bilan aralashmasi yordamida qaytarilganda
pirozolinni
hosil qiladi.
Pirazol
kattalitik qaytarilganda
pirazolidin
hosil bo’ladi:
N
N
H
[H]
N
N
H
N
N
H
[H]
N
N
H
N
N
H
N
N
H
N
H
[H]
N
N
H
N
H
pirazolin
N
N
H
H
2
N
N
H
N
N
H
H
2
N
N
H
N
N
H
N
N
H
N
H
H
2
N
N
H
N
H
pirazolidin
Pirazolinning
asosli
xossasi pirazolga qaraganda
kuchli
bo’lib, oson oksidlanadi.
Pirazolon va uning hosilalari.
Pirazolinning muhim hosilalaridan biri
pirazolon
hisoblanadi.
N
N
H
О
N
N
H
N
H
О
pirazolon
Pirazolonning hosilalari
β
-ketokislota
efirlariga almashingan
gidrazinlar
bilan ta’sir etib yoki
gidrazin
biriktirib olinadi.
1. 1883
yilda
Knorr
fenilgidrazinni atsetosirka efiri bilan ta’siri natijasida 1-
fenil-3-metilpirazolon-5 hosil bo’lishini kashf etdi:
CH
2
– C
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
O = C
N
H
5
C
2
– O
NH
C
6
H
5
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
CH
2
– C
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
O = C
N
H
5
C
2
– O
NH
C
6
H
5
N
N
C
6
H
5
О
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
СH
2
– CO – CH
3
COOC
2
H
5
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
O = C
N
H
5
C
2
– O
NH
C
6
H
5
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
2. Diketenga
fenilgidrazin birikkanda ham yuqoridagi birikmalar hosil
bo’ladi:
СH
2
= C – CH
2
O – C = O
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
СH
2
= C – CH
2
O – C = O
NH
2
– NH – C
6
H
5
-H
2
O
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
710
1-fenil-3-metilpirazolon-5 uch xil tautomer shaklda mavjud bo’lishi
mumkin:
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
H
О
CH
3
NH
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
О
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
N
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
H
О
CH
3
NH
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
1-fenil-3-metilpirazolon-5-ni metil yodid bilan alkillab
antipirin
(1-fenil-
2,3-dimetil-pirazolon-5)
hosil qiladi:
NH
N
C
6
H
5
О
CH
3
CH
3
J
-HJ
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
NH
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
CH
3
J
-HJ
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
Bu reaksiya orqali III tautomer shaklning mavjudligi isbotlanadi.
Antipirin
– haroratni pasaytiruvchi vosita sifatida ma’lum. Achchiq ta’mga
ega, suvda yaxshi eriydi. Antipirin biopolyar ko’rinishida mavjud bo’ladi:
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
-
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
-
Amidopirin (piramidon)
– 4-dimetilaminoantipirin haroratni pasaytirish
bilan birga
antinevralogik
xususiyatga ega bo’lgan muhim dori. Uni hosil qilish
uchun
antipirin
nitrit kislota yordamida 4-nirozoantipiringa aylantiriladi. Hosil
bo’lgan 4-nitrozoantipirinni dastlab qaytarib, so’ngra alkillab piramidon olinadi.
711
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
HNO
3
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
O = N
[H]
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
H
2
N
2CH
3
Cl
2 HCl
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
(CH
3
)
2
N
антипирин
4-
нитроантипирин
4-
аминоантипирин
амидопирин
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
HNO
3
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
O = N
[H]
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
H
2
N
2CH
3
Cl
2 HCl
N – CH
3
N
C
6
H
5
О
CH
3
(CH
3
)
2
N
2CH
3
Cl
2 HCl
N – CH
3
N
C
6
H
5
N
C
6
H
5
О
CH
3
(CH
3
)
2
N
антипирин
4-
нитроантипирин
4-
аминоантипирин
амидопирин
Do'stlaringiz bilan baham: | 
