Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Shuni alohida ta`kidlash joizki, har qanday fanning xarakterli belgilari 
asosan quyidagilardan iborat bo’ladi
: 
- fan xalqqa xizmat qiladi, keng xalq ommasi ishtrokida rivojlanadi; 
- fanga davlat rahbarlik qiladi; 
- fan ilmiy metodologiya: falsafa bilan qurollangan bo’ladi; 
- fan olimlari o’zaro yordam, jamoa rejasi asosida ishlashadi. 
Sotsiologiya strukturasida fanlar klassifikatsiyasining ikki yo’nalish bor: 
a) fundamental yo’nalish; 
b) 
amaliy yo’nalish. 
 Tadqiqot sohasida esa:
1) nazariy tadqiqot. 
2) empirik tadqiqotlarga bo’linadi. 
Tuzilish sohasi bo’yicha:
16
Karimov I.A. O`zbеkistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo`li. – Т.: “O`збекистон”, 2007. – 27-б. 

---

41 
1) Maxsus fanlar sohasi. 
2) Tarmoq sohalari mavjud.
Bu sohalar bir-birlari bilan juda murakkab, o’zaro dialektik aloqadadirlar. Ayrim 
hollarda bir-biriga qo’shilib ketadi, ba`zida bir-birlarni inkor qiladi.
Fundamenial sotsiologiya boshqa elementlaridan o’zi hal qilayotgan muammolar 
darajasi, ko’lami, ahamiyati bilan farq qiladi. Fundamental sotsiologiya 
abstraktsiyaning (mavhumlik) oliy darajasi muammolari bilan shug’ullanib, sotsial 
olimning taraqqiyoti va borlig’i uchun zarur bo’lgan umumiy qonun va qonuniyatlarini 
izlash bilan faoliyat ko’rsatadi.
Fundamental sotsiologiya ko’plab maktab va yo’nalishga ega.
Fanning negizini ijodiy yaratishning 3 ta asosiy aspekti mavjud: 
Fundamental sotsiologiyaning maqsadi – bu sotsial olamning to’liq tasvirini 
yaratishdir va bu sotsial olamning taraqqiyot manbai hamda shakillarini aniqlashdir. 
YOki fundamental sotsiologiyaning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: 
Fan-texnika taraqqiyotining muhim qismi bo’lgan fundamental fan ilmiy 
rivojlanishini ta`minlashdan iborat. 
Fan bilan ishlab chiqarish o’rtasida uzviy aloqa bog’lash, fanning ishlab chiqarish 
kuchiga aylanishini ta`minlash, fundamental g’oyalar tajribaga, ishlab chiqarishga 
qaratilishi lozim. 
Fan inson omilini chuqur tadqiq qilib, fan-texnika taraqqiyotini gumanizatsiyalash 
va ekologiyazatsiyalash muammolarini o’rganish. 
Fan tarmoqlari: akademiya, tarmoq va oliy o’quv yurtlari bo’limlaridan qulay 
foydalanish.
Ilmiy kadrlar tayyorlash, fandagi yoshlar g’ayrat-shijoat iste`dodlaridan samarali 
foydalanish. 
Jamiyat sotsial-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy rivojlanishni prognoz qilib oldindan 
aytib berish, ilmiy kuchlar va moddiy resurslardan o’rinli foydalanish.
Fundamental sotsiologik tadqiqotlarning xalq ho’jalik axamiyatiga ega bo’lgan 
ilmiy-texnik muammolarini hal etish, kompleks echimlar beradigan, ishlab chiqarish 
korxonalarini 
hamda 
iqtisodiyotning 
butun 
tarmoqlarini 
har 
tomonlama 
takomillashtirishni ta`minlash asosida yirik texnologiyalar natijalariga ega bo’lish va 
kuchaytirishdan iborat.
Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov “Agar fanni ulkan bir daraxt deb 
tasavvur qilsak fundamental tadqiqotlar uning ildizini tashkil etadi. Zero, ildiz 
qanchalik baquvvat, chuqur ketgan bo’lsa, daraxt shunchalik barq urib yashnaydi, 
ko’rkam hosil beradi”, degan edi (T.2,258-b.). 
Sub`ektga murojat qilish – fundamental sotsiologiya rivojining ikkinchi muhim 
tushuchasidir. Fundamental sotsiologiya bu metonazariyadir, u fanning tuzilishi, 
mazmuni, kategoriyasi va metodlarini o’rganadigan umumsotsiologik muammoni 
tadqiq qiladi. SHu boisdan ham fundamental tadqiqot roli beqiyosdir. Uning quyidagi 
funktsiyalari bor: 
a) dunyoqarash funktsiyasi; 
b) metodologik funktsiyasi; 
v) integratsiyalashtiruvchi funktsiyasi;
g) evristik funktsiyasi va boshqa funtsiyalari mavjud. 

---

42