Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

 
 
Paxtaning yon bosimi. 
Devorlar bilan cheklangan hajmda paxta zichlanayotganda 
tashqi kuch paxtani faqat zichlab qolmay, hajm devorlariga ham ta’sir ko’rsatadi. 

---

Solishtirma yon bosimning ko’rsatkichlari (q) N/m² larda o’lchanadi va quyidagi 
tenglama bilan aniqlanadi: 
q = K • P 
bu yerda: P – solishtirma bosim, N/m²; K – paxta namligiga bog’liq bo’lgan yon 
bosim koeffitsienti. 
Yon bosim koeffitsienti (K) paxtaning I sanoat navi uchun eng katta ko’rsatkich ega 
(10.8-jadval). Nav pasayishi bilan koeffitsient (K) kamayadi, paxtaning V navi uchun 
koeffitsient (K) I nav koeffitsientining 85% ni tashkil etadi. 
10.8-jadval 
Paxta yon bosimi koeffitsienti (K) miqdori 
I nav paxtaning namligi, % 
K 
5 
0,177 
6 
0,172 
7 
0,168 
8 
0,164 
9 
0,161 
10 
0,158 
Uyulgan paxtaning hajmiy zichligi 
bilan paxtaning solishtirma yon bosimi q 
orasida bog’liqlik (N/m²) mavjud: 
bu yerda: 
va 
- g’o’za selektsion navi va paxtaning namligiga qarab 
olinadigan o’zgarmas koeffitsientlar; I sanoat navi uchun koeffitsient 
= 0,02 bo’lib, 
koeffitsient namlikka qarab quyidagi jadvaldan olinadi. 
10.9-jadval 
 koeffitsientining ko’rsatkichlari 
Paxtaning namligi, % 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
3,93 
3,76 
3,66 
3,60 
3,53 
3,52 
 
 
Paxtaning ishqalanishi. 
Amaliy hisoblashlar uchun tezlik 0,015...0,02 m/s 
bo’lganda turg’unlik ishqalanish koeffitsienti (M
n
) va harakatdagi ishqalanish 
koeffitsientini (M
g
) paxtaning I navi uchun namlik 7...8% bo’lganda qabul qilish tavsiya 
etiladi (10.10-jadval). 
Turg’unlik va harakatdagi ishqalanish koeffitsientining qiymati paxtaning navi va 
nisbiy bosimidan tashqari uning selektsion navi va namligiga ham bog’liq. Paxtaning 
sanoat navi pasayishi bilan ishqalanish koeffitsienti qisman kamayadi. 
10.10-jadval