Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Uzun tolali navlar uchun bir dona tolaning chigitga birikish mustahkamligi 
ko’rsatkichlari 
Selektsiya navi 
Tolaning birikish mustahkamligi, cN (gf) 
Xalaza 
Yoni 
Umumiy
Termiz 24 
3,55 (3,62) 
3,42 (3,49) 
3,49 (3,56) 
Termiz 31 
3,87 (3,95) 
4,44 (4,53) 
4,15 (4,24) 
 
10.1.4. CHigitli paxtaning g’ovakligi 
Paxta tolasi tuzilishi jihatidan qiyin to’qiladigan tolali jismlar turiga kiradi. Paxta 
tolalarining elastik kuchi ularni saqlash vaqtida paxtaning o’z-o’zidan zichlanib qolishiga 
yo’l qo’ymaydi, shuning uchun uning pallalari orasi va ichki hajmining bir qismi havo 
bilan to’lgan bo’ladi. CHigitli paxtaning bu xususiyatlaridan uni qizigan vaqtida sovutish 
va quritish uchun foydalaniladi. 
Saqlanayotgan paxtaning g’ovakligi 
K
foiz hisobida quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
 

---

Bunda: K-paxtaning mazkur holatdagi g’ovakligi,% 
-chigitli paxtaning solishtirma 
og’irligi, N/m
³
. Hisoblashda 
=1200 N/m
³
olinadi; g-erkin tushish tezlanishi, m/s²; 
-
chigitli paxtaning mazkur holatdagi zichligi, kg/m
³
. 
G’ovaklik koeffitsienti Ye quyidagicha hisoblanadi: 
 
CHigitli paxtaning erkin to’kib uyumlangan holatdagi g’ovakligi K=93...96% bo’lsa 
uning g’ovaklik koeffitsienti o’rta tolali paxta uchun Е=20...23 va ingichka tolali paxta 
uchun Е=13...14. 
CHigitli paxta saqlanayotganda ustki qavatlari ostki qavatlarini bosadi, natijada ular 
bir-birini ezib zichlasha boshlaydi. 
CHigitli paxtaning zichligi uning namligi, sanoat navi, turi, terish usuli va 
shibbalanish kuchiga bog’liq. Balandligi 500 mm gacha erkin to’kib qo’yilgan o’rtacha 
tolali paxta qatlamining o’rtacha zichligini A.Ya.Yampolskiy formulasi bo’yicha topish 
mumkin: 
 
bu yerda: -qatlam balandligi, m; 
-paxtaning namligi. 
Qo’l bilan terilgan I sort chigitli paxta uchun: 
 
CHigitli paxtaning zichligi bilan zichlovchi yuk orasidagi bog’lanish empirik 
formulasi =(1...30) 10³ Pa chegarasi uchun quyidagicha topilgan: 
bunda: R-paxtani siquvchi solishtirma bosim, Pa; m va n chigitli paxtaning sorti, 
navi va namligiga bog’liq koeffitsientlari. I sort o’rtacha tolali paxtaning namligi 
W=7;8;9% bo’lganda n=0,3 va m=11,4; 11,54, 11,45. 
Ingichka tolali I sort paxtaning namligi W=8% bo’lganda n=0,25 va m=23,3 bo’ladi. 
CHigitli paxtaning sanoat sortiga va solishtirma bosimga qarab hajmiy massasining 
o’zgarishi 1 jadvalda keltirilgan. 
1-jadval.