h
d
14.5-rasm. P o‘lat buyumlari:
a — dumaloq; b — kvadrat; d — tasmasimon; c — lakroriy uzjun;
f — taram-iaram; g — to ‘lqinli;j — teng burchakli; i — tengsiz burchakli;
j - shveller; k - dutavrli; l — payvandlangan dutavrli;
m, n - ternir yo 7 izi (rels); o — devorbop shpunt.
Buning imkoni bo‘Imasa, har xil
qoplama ashyolarni qoMlash
kerak. Aksariyat, zanglamaydigan ternir tarkibida legirlovchi
elementlar uglerodli bo‘lishi kerak. Zararli muhitga chidamli ternir
ionlari bilan qoplangan qatlam, ternir buyumlarning bardoshligini
oshiradi. Muhofazalovchi ternir qatlamlar ternir yuzasiga galvanik,
kimyoviy, anodlash, diffuziya kabi usullar bilan qoplanadi.
349
Zanglashga chidamli notemir qatlamlarga emal, shisha, lok-bo‘yoq
parda, plastmassa, plastik taxta kabi ashyolar kiradi. Ternir ashyolar
bilan qismlami zanglamaydigan qilish uchun elektrolit eritmasiga
(tuzli) solingan juft anod bilan ternir qism joylanadi va tashqi
manbadan elektr toki yuboriladi. Ternir qism yuzasida zanglashga
chidamli elektrolit yoki galvanik qatlam hosil boladi. Elektrolitda
hosil bolgan tok temir tuzi eritmasini
vujudga keltiradi va ternir
qism yuzasiga zanglashdan saqlovchi elektroht qatlami yopishadi.
Galvanik qatlam sifatida rux, kadmiy, mis, nikel, xrom, qalay
singari rangh temirlar ishlatiladi. Temirdan ishlangan m e’moriy
bezakbop qisnilar yuzasi ushbu usul bilan oltin, kumush, nikel
yoki xrom qatlamlari bilan qoplanadi.
Nordon fosfath temir va marganeslami issiq to‘yingan eritmada
kimyoviy usul bilan fosfatlab, temir buyumlar yuzasini zanglashdan
saqlash mumkin. Agar tem ir buyumlar yuzasini anodlash va
qoralash usullari bilan
kuchli eritm ada oksidiansa, uning
zanglashga chidamliligi oshadi. Zanglashga chidamli ashyolarning
atom lari bilan tem ir yuzasi diffuziyalansa, zararli m uhitga
chidamli qatlam hosil boladi. Buning uchun qizdirilgan temir
buyum yuzasi zanglashga chidamli tem ir uni bilan diffuziyalanib,
qatlam hosil qilinadi. Diffuziya hosil qihshda ishlatiladigan temir
unining xiliga qarab, alitirlash, silisirlash
va qizdirib xromlash
usullarga bo‘linadi.
Zanglashdan saqlovchi ashyoning yuqori haroratdagi eritmasiga
temir buyum cho‘ktiriladi va uning yuzasida issiq eritma (oqarti-
rish, qo‘rg‘oshin va rux) qatlami hosil boladi. Temir buyumlami
zanglashdan saqlashning qurilishda keng tarqalgan usullardan biri —
temir yuzaga bosim ostida erigan rangh temirni purkab (temirlash)
uning yuzasida chidamli qatlam hosil qilishdir. Buning uchun
zanglashga chidamli rangh temir simni (rux) elektr yoki gaz kislorod
alangasida eritib purkaladi. Rux qatlami temir buyumni tashqi
zararli muhitdan hamda elektr zanglashdan saqlaydi. Agar rux
qatlami ko‘chsa yoki qirilsa temir yuzasida galvanik (elektrolit)
b u g l hosil boladi. Natijada,
rux qatlami anod, p o la t esa katod
b o la d i. Zanglatuvchi elektrolit b u g l anodni eritib, katodni
zanglashdan saqlaydi.
350
Erigan temirni purkash usuli bilan ishga yaroqsiz ternir qism
va bolaklarning yuzasidagi qatlam qalinligini oshirib ta’mirlash
mumkin. Ternir yuzasiga tuyilgan dala shpati, kvars, tuproq,
buralardan tashkil topgan aralashmani eritib bosim ostida purkaladi.
Natijada, temirni zanglashdan saqlaydigan emal bo£yoq
qatlami
hosil bo‘lad.i, Ushbu usul bilan vanna, rakovina va shu singari
santexnika buyumlari qoplanadi. Ternir harorati 750—800°C ga
teng bo‘lgan maxsus o‘choqlarda emal bilan qoplanadi. Xuddi shu
usul bilan ternir yuzasiga yupqa oynani eritib yopishtirish mumkin.
Juda zararli suyuqliklar uchun ternir quvurlarni ichki va tashqi
yuzalarini shisha bilan qoplab, ularning
zanglashga chidamiigi
oshiriladi. Ternir buyumlarni parda hosil qiluvchi lok-bo‘yoq
ashyolar bilan zanglashdan saqlash usuli qurilishda ko‘p ishlatiladi
Bunday ashyolarga sintetik loklar (PVX), epoksid smolasi
nitroemal, xlorkauchuk emal, neft va toshko‘mir loki, o £simlil;
yog‘idan tayyorlangan bo‘yoqlarni kiritish mumkin. Bo‘yoq
pardasining chidamliligini va mustahJcamligini oshirishda, pigment
moddalar, alumin uni, qo‘rg£oshin suriki va boshqalar ishlatilad.!.
Shuningdek, po‘lat buyumlarni zanglashdan saqlashda bitum-
asbest va sement-kazein bo‘tqasi o£rama gidroizolyatsiya ashyolari
ham ko£p ishlatiladi. Po£lat yuzasini
polimer ashyolami eritib
purkash, sintetik pardalar yopishtirish, vinilplast yoki poliizobutüei1
bilan surkash hamda sopol va bazaltni eritib olingan plitkalar,
rezina ebonit kabi zanglashga chidamli ashyolar bilan qoplasl'i
amaliyotda ko£p ishlatiladi. Po£lat buyum yoki konstruksiyaga
ta ’sir etuvchi muhitni neytral holatga keltirishida ohak, ishqor,
fosfat, kolloid sulfat singari moddalar ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
