Ashyoshunosligi

2.3. Qurilish ashyolarining fizik xossalari
M ahsulotlarning sifatini baholashda, uning ichki tuzilishi 
xossalari bilan bogMiq qonuniyatni o‘rganishga doir ilmiy tekshirish 
ishlari maxsus tajribaxonalarda aniqlanadi.
Ashyolaming 
fizik 
xossalariga quyidagilar kiradi; ashyoning 
haqiqiy va o‘rtacha zichligi, g'ovakligi, bo‘shlig‘i; nam yutuv- 
chanligi, suv shimuvchanligi, bug£ va gaz o'tkazuvchanligi; issiqqa, 
yuqori haroratga, alangaga, sovuqqa va radiatsiyaga ehidamliligi,
16

---

о
сЗ i
О
<4
N
в* Я
« ■&% & е а 
'= в I 2 ё -с s
*3 ?» 
¿3 « 
l l i i t . i l
« и If B p 13 S5
о „N в м ä П
« ® S ® 
J3 
9 Ä
а
f l
1
%
“ « / H
ш
*
....
... *°* . à
<-
♦i- ; * -
-
% ‘ u i
/ о ш
**
. Ф» ;
;
H
j . u i s / 3 4 « а
<*•*
"£«
»
♦»
ф»
ф
-«
«X» •
и
о
' й ЕЙ
s
i
я 1
i
l
' § ’а
' 5 ^
s o o w н а
ф«
••*
Í M
фм
фоэ
♦~
*■»
И
P i
: »
« < Ш Ш Я
<“
:
g
4™
♦"
ф
~
И
к
.*....
M W H
фос
■ • ;
*« . :W '
ф“
♦«
И
Ф»
ii«
’ н
4т
: | | ■•:• ■
£"" ■. •
•••••<•
Ф-
•»-
H
-
1 3 33 
^ . 2
£ S
о «
К о£
00 о
•а
Z
• g 1
ей с
Р Й
• а "3
сч
ХЗ
■м
о
:
,0я
ф«
■
..:...& '
- '
*«
s-
фоо
и
Ф»
i“
.
:•?
Э о 1Л1А л ‘ у
<Г"
—'S;
4т
t“
...»
X
4—
♦«
Ф«" ;
...4
".."fc..
* э
..*■
■
....
- *
и
...
-
. .---^
W -
гпшя
4й"
....
И
...»
' 
.
фео
.,,,
•*••• ■
М" м
ф<к
И
<*
-- 
■■*
«X
»
фео
ф»
«ю.
ÿoo.
;,.s;
Ф--
ÿ-
-
% ш §
И
...»
....
...Í
.. ....<■
С |
.....
*T”
,;: • —
» 
'
% , э
->
и
-*
—
I
k
* -/
l Ê -
.,-i •
ф»
j ÿ j y
Еш / § ч н
и
*-
f -
+"
Ф-
-
«...
A
s
h
y
o
x
o
s
s
a
l
a
r
i
^— 
ОС 
>«✓ 
1
N
о
§
SI
►
о
ъ
< -
«
(Й
а
1
¿ 3
и
5
в
%
3
if l
S
u
v
g
a
c
h
id
a
m
li
li
k
K
yu
ni
î
* 1
¿ 6
1
ee
-Ö
1
OS
0 £>
•S3
<л
Д2
1
<~p
О
c
n
I
Я
■ s
я
N
ее
p
ъ
§
CO
<^г
ä
а
et
1
О
Й
Л *
*сл
3
a
" S
i b
у
ej
ÖD
О
О
á
!
а
9
«
в
0
XI
^5
1
Н
M
u
s
ta
h
k
a
m
li
k
R 
Т
<—
?
о
s
I 
Q
a
tt
iq
li
k
R
k 
(
M
o
o
s
)
î
o f
J S
* c
ee
Ä
a -
-G
(Й
l«î
<—
• ?
s
й Г
s
г
«i
■o
1
C3
»0
ее
S
"Й
2
Y
e
m
ir
il
ls
h
g
a
c
h
id
a
m
li
li
k
R
cm
4 ¿ > J

---

tok o ‘tkazuvchanligi, tovush yutuvchanligi, tovushdan muho- 
fazalash va h.k.
Zichlik.
Ashyo zichligi uning tabiiy holatdagi hajm birliklar 
nisbati, uning o'rtacha zichligini (p), g‘ovaklarsiz hajmi hisoblansa, 
uning haqiqiy zichligini ifodalaydi:
G ‘ovak va sochiluvchan ashyolarda p < l, zich ashyolarda esa 
p = l bo‘ladi.
Ashyo zichligi orqali bino devorlarining issiqlikni saqlash 
qobiliyatini, hajtniga ko‘ra oglrligi kabi ko'rsatkichlarni bilish 
zarur. Ashyoning o‘rtacha zichügini Yevropa davlatlarida uning 
sotilishidagi zichligi deb ataladi.
G‘ovaklik.
Ashyodagi mayda bo‘shliqlar 
g‘ovaklar 
deb ataladi. 
G ‘ovaklar havo, gaz yoki suv bilan to ‘yingan boiadi. Ashyodagi 
g‘ovaklar hajmini uning to i a hajmiga bo‘lgan nisbati (F, %) 
ifodalaydi. G ‘ovaklik va zichlik ashyoning asosiy xossalarini 
ifodalovchi ko‘rsatkichlardir.
2 .1-jadval
Ayrim qurilish ashyolarining g‘ovakliligi
Ashyo
G‘ovakîigi, %
Ashyo
G‘ovakUgi, %
Oddiy g‘isht
30-40
Ohaktosh
2 -3 5
Og'ir béton
10-35
M annar
0 ,4 -3
Yengil béton
30-80
Bazalt
0,6-19
Qurilish shishasi, 
polimer, po'lat, bitumva 
suv
0
Qumtosh
2 -4 0
Yog‘och
50-75
Bu ko‘rsatkichiar orqali ashyoning mustahkamligi, namla- 
nuvchanligi, issiqlik o‘tkazuvchanligi, muzlashga chidamliligi va 
boshqa xossalari to ‘g‘risida fikr yuritish mumkin. Ashyodagi 
g£ovaklar oicham i 1—2 mm dan katta boisa, u holda ular bo‘sh!iq 
deb ataladi.
G ‘ovakliliga ko‘ra ashyolar kam g‘ovakli F < 30%, o‘rtacha 
F = 30...50% va ko‘p g‘ovakli F > 50% guruhlarga boiinadi.
Asliyoga to ‘la shimdirilgan suv hajmining undagi g‘ovaklar 
hajmiga nisbati shimilish koeffitsiyenti deb ataladi. Ashyolaming
18

---

miv
sliinuivchanligini aniqlash uchun ulaming quruq va to ‘la suv 
.liimdirilgan holatdagi ogirlik farqini bilish kifoya.
Jismning havodagi namlikni o ‘ziga yutish xususiyati havodan 
iiiiinhinish(gigroskopiklik) deb ataladi.
Suvga chidamlilik.
Ashyoga muttasil yoki vaqti-vaqti bilan 
miv ta’sir etganda, uning texnik xossalari o‘zgarmasa, bu ashyo 
s h Vga chidamlidir.
Agar ashyo, tabiatan o‘ziga suvni tezda, oson shimsa — uni 
Kidrofil 
(nam lanuvchan) yoki suvda shimilmasa -
gidrofob
(iKimlanmaydigan) deb ataladi. Ashyolami, ayniqsa, maydalangan 
xillarini nam ta’sir etmaydigan holatda saqlash kerak. Aks holda 
uning namlanishi natijasida kukun bogiovchi moddalaming faolligi 
kamayadi.
Ashyoning suvga shimdirilgan yoki 100% nam holatidagi 
nuistahkamligining — 
Rnam
quritilgan holatidagi mustahkam li- 
giga — 
Rqur
nisbati yumshash koeffitsiyenti 
(KyuJ
deb ataladi, 
ya’ni 0—1 oralig‘ida o ‘zgaradi. Ashyoning yum shash koef- 
litsiyenti 0,8 dan ortiq bo‘lsa suv va namga chidamli, undan 
kam b oisa chidamsiz deb yuritiladi.
Muzlashga chidamlilik.
Ashyoni suvga to ‘yingan holatida 
muzlatib yana qayta eritganda unda sezilarli buzilish alomatlari 
bo‘lmasa, ya’ni mustahkamhgi 25% dan, og‘irligi esa 5% dan 
ko‘p kamaymasa bu ashyo muzlashga chidamli deb hisoblanadi.
Ashyo g‘ovaklaridagi suv harorati pasayishi bilan muzlaydi va 
hajmi 10% gacha kengayadi va buyumning mustahkamligi va 
chidamliligi kamayadi. Ashyoning muzlashga chidamliligi maxsus 
muzlatgich kam eralarida aniqlanadi. Muzlashga chidamlilik 
darajasiga k o la qurilish ashyolarini quyidagi markalarga (sikl) 
boiish mumkin: MuzlO, M uzl5, Muz25, Muz35, Muz300 va 
undan ko'p. Taqqoslash uchun ayrim qurilish ashyolarining 
muzlashga chidamlilik markasini keltiramiz: devorbop qurilish 
ashyolari - M uzl5, Muz35; tombop asbestsement — Muz30, 
Muz50; yuk kolaradigan konstruksiyalar, gidrotexnik inshootlar, 
y o l qurilishi betonlari — Muz50, Muz300 va h.k.
Issiqlik o ‘tkazuvchanlik.
Ashyoning bir yuzasi (sirti) issiq, 
ikkinchi yuzasi sovuq boisa, undan issiq oqim o ‘ta boshlaydi.
19

---

Uning issiqlikni o‘tkazishiga qarab issiqlik o ‘tkazuvchanlik darajasi 
topiladi. Ashyoning bu xususiyati issiqlik o ‘tkazuvchanlik 
koeffitsiyenti (À.) orqali ifodalanadi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik 
koeffitsiyenti haroratlar farqi (/, — 
t2)
1°C ga, qalinligi 1 m, yuzasi 
1 m 2 ga teng b o ig a n nam unaning bir yuzasidan ikkinchi 
yuzasiga 1 soat davomida o‘tgan issiqlik miqdoriga teng.
Ashyoning issiqlik o‘tkazuvehanlik koeffitsiyenti — 
X
tajribaxo- 
nada aniqlanadi. Issiqlik o ‘tkazuvchanlik, aw alo, ashyoning 
tuzilishiga bog'liq. Masalan, organik zich ashyolar (polimerlar va 
bitumlar) uchun A=0,25—0,35 ga, anorganik ashyolar uchun esa