4-Ma'ruza Optikaning asosiy qonunlari. To‟lqin optikasi

2.
Y
orug‘lik kuchi
 
- yorug„lik manbayidan fazoviy burchak bo„ylab tarqalayotgan yorug„lik 
oqimining shu fazoviy burchakka nisbati bilan aniqlanadi:
 
(1.1) 
Yorug„lik kuchining SI dagi birligi – kandela (cd)
. 
Agar to„la fazoviy burchak 4p sr ga tengligini nazarda tutsak,
(1.2) 
ni hosil qilamiz.Agar (1) dan yorug„lik oqimini aniqlasak, 
(1.3) 
ni olamiz. Topilgan ifoda yordamida yorug„lik oqimining SI dagi birligi lumenni (lm) aniqlash 
mumkin. 
Lumen – 
1 sr 
burchak bo‘ylab 
1 cd 
yorug‘lik kuchiga teng nurlanish chiqaradigan nuqtaviy 
manbaning yorug‘lik oqimi. 
3.
Yoritilganlik
– 
S 
yuzali sirtga tushayotgan F yorug„lik oqimining shu yuzaga nisbati bilan 
aniqlanadi: 
(1.4) 
Yoritilganlikning birligi – luks (lx). 
Luks – 
1 lm 
yorug‘lik oqimining 
1 
yuzada tekis taqsimlanganda hosil qiladigan 
yoritilganligi. 
Demak, 
yorug‘lik tushayotgan sirtdagi yoritilganlik yorug‘lik kuchiga to‘g‘ri, yorug‘lik 
manbayidan yoritilayotgan sirtgacha bo‘lgan masofaning kvadratiga esa teskari proporsional 
bo‘lar ekan
. 
Geometrik optika
 –
optikaning yorug‘lik nurlari haqidagi tasavvurlar asosida optik nurlanish 
(yorug‘lik)ning tarqalish qonuniyatlarini o‘rganadigan bo‘limi.
Geometrik optikada ozgina tushuncha va qonunlar (yorug„lik nuri to„g„risida tasavvur, 
yorug„likning qaytishi va sinishi qonunlari)ga asoslanib, ko„pgina muhim amaliy natijalarni olish 
mumkin. 
Yorug„lik tabiati to„g„risidagi tasavvurlarning rivojlanishi. 
Optika fani fizikaning katta va 
muhim bir qismi bo„lib, yorug„likning tabiati, qonuniyatlari va jism bilan o„zaro ta‟sirlashuv 
jarayonini o„rganadi. Inson qachonlardir olamga kelib ko„zini ochganda, albatta birinchi bo„lib
uning ko„ziga nur tushgan, olamni ko„rgan. Lekin nurning tabiati to„g„risida ilmiy tushunchalar 
faqat XIX asrga kelib shakillana boshladi. Bu vaqtga kelib bir-biridan prinsipial ravishda farq 
qiladigan ikki nazariya paydo bo„ldi. Nyuton ishlab chiqqan korpuskulyar nazariya va Gyuygens 
ishlab chiqqan to„lqin nazariya XIX asrning oxirigacha korpuskulyar nazariya ustunlik qilib 
keldi. Faqat XIX asrning boshlarida Yung (1801y) va Frenel (1815 y) to„lqin nazariyasini ancha 
takomillashtirdilar,yangi to„lqin nazariya asosiga Gyuygens-Frenel prinsipi qo„yildi. Tez orada 
Gyuygens-YUng-Frenel nazariyasi deyarli hamma optik jarayonlarni, shu jumladan, 
interferensiya, difraksiya va polyarizasiyani tushuntirib bera oldi, bunda efir tushunchasi 
ishlatilmadi. Natijada korpuskulyar nazariya vaqtincha chetga surib qo„yildiLekin yorug„likning 
to„lqin tabiati ekanligi haqidagi tushunchalar XIX asrning oxirigacha hukmron bo„lib keldilar, 
lekin bu paytga kelib to„lqin nazariya tushuntirib bera olmaydigan anchagina ilmiy faktlar 
yig„ilib qoldi, kimyoviy elementlarning nurlanish spektrlari, issiqlik nurlanishining spektral 
taqsimoti, fotoeffekt va boshqa optik jarayonlar.