4-Ma'ruza Optikaning asosiy qonunlari. To‟lqin optikasi

Yorug‘lik interferensiyasini kuzatish usullari.
1801-yil ingliz olimi Tomas Yung yorug„lik 
nurlarini to„lqin xususiyatga ega ekanligini aniq ma‟lumotlar asosida isbotladi va yorug„lik 
nurlarining to„lqin uzunligini aniqladi. Quyoshdan kelayotgan yorug„lik 
S
tirqishdan o„tib, 
ikkinchi ekranga tushadi 10.5 rasm. Bu ekranda bir-biriga yaqin joylashgan ikkita 
S
1
va 
S
2
tirqishlar qirqib qo„yilgan. Agar yorug„lik zarrachalardan iborat bo„lganda, tirqishdan keyingi 
qo„yilgan ekranda ikkita yorug„ chiziq hosil bo„lishi kerak edi(b rasm). Lekin Yung ekranda bir 
qator yorug„ nurlarni kuzatdi(10.5b-rasm) va bu manzarani yorug„lik nurlarining interferensiyasi 
deb tushuntirdi. Yung fikrini tushunish uchun, keyingi rasmda ko„rsatilgandek bir xil chastotali
(monoxromatik nur) yassi to„lqin ikkita tirqishga tushayotgan bo„lsin. Tirqishdan o„tgan nurlar 
difraksiya hodisasiga binoan, rasmda ko„rsatilgandek tarqaladi.
 
 
10.5-rasm 
Interferension manzara hosil bo„lishini tushunish uchun quyidagi rasmdan foydalanamiz. Bu 
rasmda oralaridagi maofa 
d
bo„lgan ikkita 
S
1
va 
S
2
tirqishdan o„tayotgan, λ to„lqin uzunlikli 
yorug„lik nuri ko„rsatilgan. Yorug„lik nuri tirqishlardan o„tgandan so„ng hamma tomonga 
tarqaladi, rasmda uch xil burchak ostida tarqalayotgan nurlar keltirilgan. 10.5a- (10.5)rasmda
ekran markaziga 
tushayotgan to„lqinlar ko„rsatilgan. Bunda,ekranga har bir tirqishdan 
o„tayotgan to„lqin bir xil masofa bosib o„tib, bir xil fazada etib boradi. Bu holda 
interferensiyaning kuchayishi kuzatiladi va ekran markazida yorug„ dog„ hosil bo„ladi. Bir xil 
to„lqin uzunlikda va ikki to„lqinning bosib o„tgan yo„llar farqi bir xil bo„lsa, har doim 
interferensiyaning kuchayishi kuzatiladi (10.5b-rasm). Lekin nurlardan biri qo„shimcha yana 

---

1
S
2
S
1
E
2
E
1
E
2
E
t
t
t
t
a 
б 
P
S

1
S
2
S


yarim to„lqin masofa o„tsa, ikkala to„lqin qarama-qarshi fazada ekranga tushadi va
 
interferensiyaning susayishi kuzatiladi, ekranda qora dog„ hosil bo„ladi. Shu yo„l bilan ketma-ket 
yorug„ va qora yo„l(chiziq)lar hosil bo„ladi ( 10.5v- rasm). Rasmda, ikki tirqishda hosil bo„lgan 
interferension manzara keltirilgan. Strelka bilan ko„rsatilgan yorug„ yo„l nolinchi yo„ldir.